موض_وع صفح_ه

فصل دوم

ظهور نفاق••• 49

تاريخچه نفاق در صدر اسلام••• 49

نق_ش منافقي_ن در جنگ احد••• 53

توطئه منافقين در عقبه بعد از اعلام جانشينى••• 55

منافقي_ن مه_اجري__ن اوليه و منافقي__ن مدين_ه••• 57

من_اف_قي_ن بع_د از ف_ت_ح مك_ه••• 63

منافقين بع_د از رح_لت پيامبر••• 64

(354)

افش__اى فتن__ه هاى زش__ت نف__اق در ق____رآن••• 66

(355)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

س_وره اى ب_ه ن_ام من_افقون••• 69

روزه_اى سخ__ت پي_امبر در مب__ارزه با نف_اق••• 75

رابطه مخف_ى منافقين با يهود••• 80

شن_اسايى منافقي_ن در مدينه••• 82

ته_ديد اله_ى براى اخ__راج منافقي__ن از مدين__ه••• 84

توهي_ن و ت_وطئ__ه منافقين علي__ه پيامبراكرم••• 87

مسج__د نف_اق، مسجد ض_رار••• 90

توطئه و تخلف منافقين در منابع مالى مسلمين••• 94

(356)

اعت___راض من_اف_قي___ن ب__ه تقسي__م زك___ات••• 97

(357)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

نش_انه نف_اق: ترديد بين ايم_ان و كف_ر••• 101

ظلمات نف_اق و س_رن_وشت من_افقي_ن••• 104

مشركين منافق و نقش آنان در جنگ ها••• 108

منافقي_ن م_رتد: رجع_ت ب_ه كف_ر بع_د از ايم_ان••• 111

ف____اش ش__دن اس__رار بيم____اردلان••• 113

مؤمنين ترسو و ضعيف الايمان در صدر اسلام••• 115

من_افقان و بيماردلان در مجلس پيامبر••• 118

اعراب بادي_ه ن_ش_ي_ن در اش__د ك_ف_ر و ن_ف_اق••• 119

(358)

منافقي_ن در اح__اط_ه ظلم_ات قيام__ت••• 122

(359)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل سوم

ريش____ه نف_اق در مك____ه••• 127

ظه__ور اخت___لاف بع____د از رحل__ت پيامب____ر••• 127

ظهور نفاق گروندگان اوليه، بعد از رحلت پيامبر••• 130

شجره خبيثه بنى اميه!••• 133

بن_ى امي__ه: شج___ره ملع____ون___ه در ق____رآن••• 135

فصل چه_ارم

اهل كت_اب در ص_در اس_لام••• 145

(360)

اه___ل كت____اب از نظ___ر ق______رآن كيس____ت؟••• 145

(361)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها••• 147

جرايم اهل كتاب، تغيير احكام شرع••• 158

رفتار اهل كتاب قبل و بعد از هجرت••• 160

برخورد ناشايست اهل كتاب بعد از هجرت••• 162

اخت_لاف م_واضع اه_ل كتاب در قبال اسلام••• 164

دعوت اهل كتاب ب_ه اسلام، و زمينه هاى آن••• 174

دعوت ب__ه

كلم_ه توحي_د بين اديان••• 177

اه__ل كت___اب در ذم_____ه اس___لام••• 181

(362)

ج_زي___ه: مالي__ات اه___ل كت____اب••• 184

(363)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فلسفه اخذ جزي_ه از اه_ل كت_اب••• 186

فصل پنجم

توطئه فرهنگى، اجتم_اعى و مذهبى••• 189

كوشش اهل كتاب براى گمراه ك_ردن مسلمي_ن••• 189

ظهور كينه باطنى و پايدار يهود••• 192

القاء شبهه يهود در احكام اسلام••• 195

تب_لي_غ_ات يه_ود عليه دست_ورات مالى اسلام••• 199

عرصه دخالت يه_ود در روايات••• 201

(364)

نف_وذ خ_رافات يه_ود در اح_اديث ص_در اسلام••• 202

(365)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

زي__ان هاى وارده به عل__م و اس__لام از اسرائيلي__ات••• 206

سابقه مباهله با يهود••• 208

اي__رادات بن__ى اس_رائيل_ى - دشمن_ى ب__ا جب_رئي_ل••• 210

به_ان_ه ه__اى يه__ود در ع__دم گ__رايش ب__ه اس__لام••• 214

رابط__ه يه_ود با كفار••• 217

دستور اجتناب مسلمين از اختلاط با يهود و نصارى••• 219

دلي__ل نه__ى مسلمي__ن از آمي__زش با اه__ل كت___اب••• 224

(366)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل شش_م

مب_اهل_ه ب_ا مسيحيان ص_در اسلام••• 227

بن بست مباحثات و آغاز مباهله••• 227

مفهوم مباهله و هدف مسيحي_ان••• 228

ك_ي__ف_ي_ت ان_ج_ام م_ب__اه__ل_ه••• 230

ت_ع_ليم نح_وه مب_اهله در ق_رآن••• 231

لجاجت مسيحيان در قبول ح_ق••• 232

تفصي__ل مباحث__ه و مباهل__ه ب__ا مسيحي__ان••• 234

(367)

نقش خانواده پيغمبر در مباهله••• 237

(368)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

نفرات و مشخصات مسيحيان طرف مباهله••• 240

فصل هفتم

تاريخ تفكر اسلامى••• 245

ح_رك___ت فك__رى در ت_اري____خ اس____لام••• 245

منط___ق ق_رآن••• 247

آغ__از حركات فك__رى در مدين___ة النب___ى••• 250

ت_أثير فتوحات دوره خلفا در حركات فكرى••• 251

رواج حدي__ث و تغيي__ر حرك__ت فك____رى••• 253

(369)

مح_روميت م_ردم از اح_اديث خاندان نبوت••• 257

بح__ث ه_اى ك_لام__ى در ادوار م_ختل____ف••• 263

(370)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

تح___ولات فك__رى دوره ام__وى و عباس____ى••• 265

تول__د مك_ات__ب فكرى معتزل__ه و اشاع____ره••• 267

بحث هاى كلامى در شيعه••• 270

ب_رخورد نف_وذ عل_وم بيگ_انه ب_ا ظ_واهر دين••• 272

تج_دي__د ب_ن_اى ف_لسف_ه••• 274

ظهور تصوف و رويارويى شريعت با طريقت••• 277

عل_ل انحراف ص_وفيگرى••• 279

تح_ولات بع_دى در

ب_ازس_ازى ح_ركت فك_رى••• 281

(371)

ق_دريه و معت_زله (مسئل_ه ج_ب_ر و تف_وي_ض)••• 285

مسئل______ه ق__________در••• 286

است. به علاقه مندان بخصوص جوانان توصيه مى كنم كه از اين آثار بهره مند شوند.

توفيقات بيش از پيش ايشان را از خداوند متعال خواهانم.

محمد يزدى

رييس دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى 1/2/1388

(6)

همكاران قرآن پژوه ايشان گرديده است. اميدوارم همچن__ان از توفيق__ات و تأيي__دات الهى برخ__وردار باشن_د.

سيدعلى اصغر دستغيب

28/9/86

(10)

الميزان» به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان

(12) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد، تحليل و مقايسه مى كند و براى درك پيام آيه به شيوه تدبّرى و اجتهادى ت_وسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از

مقدمه ناشر (13)

انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن و پاسخ به شبهات ماركسيسم و ده ها موضوع روز، روى آورده و به طورعمي_ق مورد بحث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه، نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه ق__در

و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى

(14) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (15)

لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از

مقدمه مؤلف (17)

اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد

(18) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى

است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار

مقدمه مؤلف (19)

به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

اص__ول اين مطالب باتوضيح و تفصيل در «تفسير الميزان» موجود است كه خواننده مى تواند براى پى گي__رى آن ها به خود المي__زان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستن__د هر مطلب با ذك__ر شماره مجل__د و شماره صفح__ه مربوط__ه و آيه مورد استن__اد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان،

(20) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود،

همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين

مقدمه مؤلف (21)

وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(22) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

كه شما ناتوان كننده خدا نيستيد!

و تو اى محمد! كسانى را كه كفر ورزيدند به عذاب دردناكى بشارت ده! مگر آن كسانى از مشركين، كه شما با آن ها عهد بسته ايد و آن ها به هيچ وجه عهد شما را نشكسته اند، و احدى را عليه شما پشتيبانى و كمك نكرده اند، عهد اينان را تا سرآمد مدتش بايد استوار بداريد! كه خدا پرهيزكاران و متقين را دوست مى دارد!

پس وقتى ماه هاى حرام تمام شد، مشركين را هر جا يافتيد بكشيد و دستگيرشان كنيد و محاصره شان كنيد، و بر آن ها در هر كمينگاهى بنشينيد، پس اگر توبه كردند و نماز به پا داشتند و زكات دادند راهشان را باز گذاريد و رهايشان سازيد، بى گمان خدا آمرزگار رحيم است...!»

مرحله نهايى مبارزه با كفر و شرك (25)

ذكر مدت در آن ها نشده است و اما آن هايى كه مدت دار بودند تا آخر مدتش معتبر بوده است.

يعنى بيست روز از ذى الحجه و تمامى ماه محرم و صفر و ربيع الاول و ده روز از ربيع الثانى... اين مهلت چهار ماهه اى است كه خداوند تعالى به مشركين داد كه به طور ايمن آمد و شد بكنند و كسى معترض آن ها نمى شود و مى توانند هر چه را كه به نفع خود تشخيص دادند انجام دهند، كه بعد از اتمام اين مهلت ديگر هيچ مانعى نيست از

(28) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اين ك_ه آن ها را بكشند، نه ح_رمت ح_رم و ن_ه احت_رام م_اه هاى ح_رام.)

صرف تشريع نيست، بلكه متضمن انشاء حكم و قضايى است بر برائت از مشركين زمان نزول آيه. خداوند متعال قضا رانده به اين كه از مشركين، كه شما با آنان معاهده بسته ايد، امان برداشته شود، و اين برداشته شدن امان گزافى و عهدشكنى نيست، چون خداوند تعالى بعد از چند آيه، مجوز آن را چني_ن بي_ان ف_رموده است:

- «هي__چ وثوق__ى به عه__د مشركان نيس__ت! چون اكثرش__ان فاس__ق گشت__ه و مراع__ات حرم__ت عه__د را نكرده اند و آن را شكسته ان__د!» (8 / توبه)

(30) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

به همين جهت، خداوند، لغو كردن عهد را به عنوان مقابله به مثل، براى مسلمانان ني_ز تج_ويز ك_رده و مى ف_رمايد:

- «هرگاه از مردمى ترسيدى كه در پيماندارى خيانت كنند، تو نيز مانند آن ها عهدنامه شان را ن_زدشان پرت ك_ن!» (58 / انفال)

و لكن، با اين كه دشمن عهدشكنى كرده است، خداوند متعال راضى نشد كه مسلمانان بدون اعلام لغويت، عهد آنان را بشكنند، بلكه دستور فرمود نقض خود را به ايشان اعلام كنند، تا ايشان به خاطر بى اطلاعى از آن به دام نيفتند. آرى، خداوند تعالى با اين دستور خود مسلمانان را حتى از اين مقدار خيانت هم منع فرمود.

و اگر آيه مورد بحث مى خواست شكستن عهد را حتى در صورتى كه مجوزى از ناحيه كفار نباشد، تجويز كند، مى بايستى ميان كفار عهدشكن و كفار وفادار به عهد،

براى پيمان شكنان پيمانى باقى نمانده است! (31)

ف_رق_ى نباشد، و حال آن كه در دو آيه بعد كف_ار وفادار به عهد را استثن_ا كرده و فرمود:

- «... مگر آن مشركينى كه شما با ايشان عهد بسته ايد، و ايشان عهد شما را به هيچ وجه نشكست__ه باشن__د و

اح__دى را علي__ه شما پشتيبان__ى نكرده باشن__د، عهد چني__ن كسان__ى را تا سر رسي_د م_دت به پ_ايان بب_ريد، ك_ه خ_دا پرهي_زك__اران را دوس__ت م_ى دارد!» (4 / توبه)

و نيز راضى نشد به اين كه مسلمانان بدون مهلت، عهد كفار عهدشكن را بشكنند، بلكه دست__ور داد كه تا مدت__ى معين ايشان را مهلت دهند تا در كار خود فكر كنند، و ف_ردا نگ_وين_د شم_ا م_ا را دفعت_ا غ_افلگي_ر كرديد!

بنابراين خلاصه مفاد آي_ه چني_ن مى ش_ود كه:

- عهد مشركينى كه با مسلمانان عهد بسته، و اكثر آنان آن را شكستند و براى مابقى هم وثوق و اطمينانى باقى نگذاشتند، لغو و باطل است، چون نسبت به بقيه افراد هم اعتمادى

(32) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نيست، و مسلمانان از شر و نيرنگ آن ها ايمن نيستند!

اين كه قرآن مجيد مردم را دستور داد كه در چهار ماه سياحت كنند، كنايه از اين است كه در اين مدت از ايام سال ايمن هستند، و هيچ بشرى متعرض آنان نمى شود، و مى توانند هر چه را كه به نفع خود تشخيص دادند، انجام دهند زندگى يا مرگ! در آخر آيه خداوند نفع مردم را در نظر گرفته و مى فرمايد:

- «صلاح تر ب_ه حال ايشان اين است كه شرك را ترك گفته و به دين توحيد روى آورند و ب__ا استكب__ار ورزي_دن خ_ود را دچ_ار خ__زى اله___ى ننم_وده و ه__لاك نكنن__د!» (3 / توب__ه)

و با بيان اين كه: «اين آيات اعلامى است از خدا و رسولش به مردم در روز «حج اكبر» كه: خدا و رسولش بيزارند از مشركين!» خداوند متعال خطاب را متوجه تمام مردم مى كند، نه تنها مشركين، تا همه بدانند كه خدا

و رسول از مشركين بيزارند، و همه براى انفاذ امر

براى پيمان شكنان پيمانى باقى نمانده است! (33)

خدا - كشتن مشركين بعداز انقضاى چهار ماه - خود را مهيا سازند.

حرم و نه حرمت ماه هاى حرام،

(36) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

بلكه هروقت و هركجا كه آنان را دي_دى بايد به قتلشان برس_انيد! تشريع اين حكم براى اين بوده كه كفار را در معرض فنا و انقراض قرار دهد و به تدريج صفحه زمين را از لوث وجودشان پاك سازد، و مردم را از خطرهاى معاشرت و مخالطت با آنان نجات بخشد.

هر كدام از عبارات آيه، مانند: «بكشيد هر جا كه مشركين را يافتيد،» و «دستگيرشان كنيد،» و «محاصره شان كنيد،» و «در كمينشان بنشينيد،» بيان يك نوع از راه ها و وسايل نابود كردن افراد كفار و از بين بردن جمعيت آنان و نجات دادن مردم از شر ايشان است - اگر دست به ايشان يافت و توانست ايشان را بكشد، كشته شوند؛ اگر نشد، دستگير شود؛ اگر اين هم نشد، در همان جايگاه هايشان محاصره شوند و نتوانند بيرون آيند و با مردم آميزش و مخالطه كنند؛ و اگر معلوم نشد در كجا پنهان شده اند، در هر جا كه احتمال رود كمين بگذارد، تا بدين وسيله دستگيرشان

آخرين دستورها براى ريشه كن كردن شرك! (37)

نم_وده و ي_ا ب_ه ق_تلشان ف_رم_ان ده_د و يا اسيرشان كند!

دستور دوم: بازگشت كنندگان به توحيد را رها سازيد!

قرآن مجيد اضافه مى كند - اگر با ايمان آوردن از شرك به سوى توحيد برگشتند، و با عمل خود شاهد و دليلى هم بر بازگشت خود اقامه نمودند، به اين معنى كه، نماز خواندند و زكات دادند، و به تمامى احكام دين شما كه راجع به خلق و خالق است ملتزم شدند، در اين صورت رهاشان سازيد!

دست___ور س__وم: پناه جوي__ان ب_راى دري_اف__ت مع_ارف دي___ن را مهل__ت

دهي_____د!

قرآن مجيد حكم پ_ن_اه ج_وي_ان ب_راى دري_اف_ت معارف اسلامى را

(38) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

م_ت__ذك_ر م_ى ش__ود و م_ى ف__رم_اي_د:

- «اگر يكى از مشركين از تو پناه خواست، پس او را پناه بده تا كلام خدا را بشنود، آن گاه او را به مأمن خويش برسان! و اين به خاطر آن است كه ايشان مردمى نادانند!» (6 / توبه)

اين جمله در خلال آيات مربوط به برائت و سلب امنيت از مشركين آمده، ولى بيان آن واجب بود، زيرا اساس اين دعوت حق و وعد و وعيدش و بشارت و انذارش و لوازم اين وعد و وعيد، يعنى عهد بستن و يا شكستن، و نيز احكام و دستورات جنگى آن، همه و همه، هدايت مردم است. و مقصود از همه آن ها اين است كه مردم را از راه ضلالت به سوى رشد و هدايت برگرداند، و از بدبختى و نكبت شرك به سوى سعادت توحيد رهنمون شود.

وقتى مشركى پناه مى خواهد تا از نزديك دعوت دينى را بررسى كند و اگر آن را حق

آخرين دستورها براى ريشه كن كردن شرك! (39)

يافت و حقانيتش برايش روشن شد، پيروى كند، واجب است او را پناه دهند تا كلام الهى را بشنود و در نتيجه پرده جه_ل از روى دلش كن_ار رود و حجت خدا برايش تمام شود!

اگر با نزديك شدن و شنيدن باز هم در گمراهى و استكبار خود ادامه داد و اصرار ورزيد، البته جزو كسانى خواهد ش_د كه در پناه نيامده و امان نيافته اند.

اين دستورالعمل ها از ناحيه قرآن و دين قويم اسلام نهايت درجه رعايت اصول فضيلت و حفظ مراسم كرامت و گسترش رحمت و شرافت انسانيت است!

(40)

پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

در آيه مورد بحث دستور دهد پناه جويان را پناه دهند تا اصول دين و معارف آن را به

(42) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

عقل خود درك كنند، زيرا براى مسلمان شدن ايشان راهى ديگر كه عبارت است از تقليد وجود داشت، پس معلوم مى شود تقليد كافى نيست و كسى كه مى خواهد مسلمان ش_ود باي_د در ح_ق و ب_اطل بودن دين بحث و دقت به عمل آورد.

(روايات اسلامى به كار رفته در مبحث فوق از بحث روايتى مندرج در صفحه 250 جلد 17 الميزان _ 40 جلدى _ خلاصه گرديده است. مشروح روايات در اين زمينه در صفحات250 تا 283 جلد مذكور ثبت است.) (1)

و برائت را از دست او بگير!»

اب__ن عباس گويد: وقت__ى ابوبكر به ن__زد رسول اللّه صلى الله عليه و آله بازگشت با نهايت اضط__راب پرسيد:

- يا رسول اللّه، تو خودت مرا درباره اين امر كه همه گردن مى كشيدند بلكه افتخار مأموريت آن نصيبشان شود، نامزد فرمودى، پس چه طور شد وقتى براى انجامش روانه شدم مرا برگرداندى؟ فرمود:

- امين وحى الهى بر من نازل شد و از ناحيه خدا اين پيغام را آورد كه هيچ پيامى را از ناحيه تو جز خودت يا مردى از خودت نبايد برساند، و على از من است و از من نبايد ب_رسان_د ج_ز على!

صلاحيت افراد براى ابلاغ وحى الهى (45)

آن چه از بررسى روايات مختلف و نظر راويان بر مى آيد دو نكته اصلى و اساسى قابل استفاده است:

حقيقت اول - اين كه فرستادن على عليه السلام براى بردن آيات برائت و عزل كردن ابى بكر به خاطر امر و دستور خدا بوده و جبرئيل نازل گرديده و گفته است: - اِنَّهُ لا يُؤَدّى عَنْكَ اِلاّ اَنْتَ اَوْ رَجُلٌ مِنْكَ!

حقيقت دوم - اين كه دستور الهى در مورد ابلاغ آيات الهى به وسيله على عليه السلام عموميت دارد، و اين حكم در هيچ يك از روايات مقيد به برائت يا شكستن عهد نشده است، و خلاصه، در هيچ ي__ك از آن ها نيامده كه - يا رسول اللّه جز تو يا كسى از تو برائت و يا نقض عهد را به مشركي__ن نمى رسانى... يعنى اط__لاق روايات را نبايد مقيد ك__رد به م__ورد خ__اص بلكه دستور اله__ى در مورد اب__لاغ آيات اله__ى به وسيل__ه

(46) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

عل__ى عليه السلام عموميت دارد، مانن__د موارد زير:

اين كه - على عليه السلام

در مكه علاوه بر حكم برائت، حكم ديگرى را نيز ابلاغ كرد، و آن اين بود كه هر كس عهدى با مسلمين دارد و عهدش محدود به مدتى است تا سررسيد آن مدت عهدش معتبراست و اگرمحدود به مدتى نشده تا چهارماه ديگر عهدش معتبر خواهد بود. آيات برائت نيز بر اين مطلب دلالت دارد.

اين كه - حك__م ديگرى را ني__ز ابلاغ فرمود، و آن اين بود كه هيچ كس حق ندارد از اين به بعد برهنه در اطراف كعبه طواف كند. اين ني__ز يك حكم الهى بود كه آيه شريفه: «يا بَن_ىآ ادَمَ خُ__ذوُا زينَتَكُ__مْ عِنْ__دَ كُ__لِّ مَسْجِ__دٍ...!» بر آن دلال_ت دارد. (31 / اع__راف)

اين كه - حكمى ديگر ابلاغ فرمود، و آن اين كه از بعد امسال ديگر هيچ مشركى حق ن__دارد به طواف يا زي__ارت خانه خدا بياي__د. اين حكم هم مدلول آيه شريفه: «يآاَيُّهَا

صلاحيت افراد براى ابلاغ وحى الهى (47)

الَّذينَ ءَامَنُوآا اِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَ__لا يَقْرَبُ__وا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا...!» (28 / ت__وب___ه) م____ى ب_اش__د.

به هرحال، آن چه لازم است گفته شود اين است كه رسالت على عليه السلام منحصرا راجع به رساندن آيات برائت نبود، بلكه هم راجع به آن بود، و هم راجع به سه يا چهار حكم قرآنى ديگر و همه آن ها مشمول گفته جبرئيل است كه گفت: - از تو پيامى نمى رساند مگر خودت يا مردى از خودت!

يك__ى از رواي__ات اهل تسن__ن كه «درّ منثور» آن را از ابوهرير نقل كرده كه او گفت:

«من با على عليه السلام بودم آن موقعى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله روانه اش كرد. آرى رسول اللّه صلى الله عليه و آله او را به چه__ار پيغام فرستاد: يك__ى اين كه ديگر هيچ برهنه حق ندارد طواف كند. دوم اين كه از امسال به بعد هيچ گاه مسلمان__ان

و مشركين يك جا جم__ع نخواهند ش__د.

(48) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

سوم اين كه هر كس ميان او و رسول اللّه صلى الله عليه و آله عهدى هست تا سرآمد مدتش معتبر است. چهارم اين كه خدا و رسولش از مشركين بيزارند.»

ت__ح__ل_ي_ل رواي__ات:

از آن چه نقل شد، و از روايات مختلف ديگر به خوبى بر مى آيد كه آن چه در اين همه روايات، داستان فرستادن على عليه السلام به اعلام برائت و عزل ابى بكر از قول جبرئيل آمده، اين است كه جبرئيل گفت:

- «كسى از ناحيه تو پيامى را به مردم نمى رساند مگر خودت يا مردى از خودت!» و هم چنين جوابى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به ابوبكر داد، در همه روايات اين بوده كه: - «هي__چ ك__س پي_ام_ى از م__ن نم__ى رس__ان__د مگ___ر خ__ودم ي__ا م__ردى از خ___ودم!»

به هر حال معلوم شد كه آن وحى و اين كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله مطلق است و مختص

صلاحيت افراد براى ابلاغ وحى الهى (49)

به اعلام برائت نيست، بلكه شامل تمام احكام الهى مى شود. هيچ دليلى، نه در متون روايات و نه در غير آن، يافت نمى شود كه به آن دليل بگوييم كلام و وحى مزبور مختص به اعلام برائت بوده است. هم چنين مسئله منع از طواف عريان، و منع از حج مشركين در سنوات بعد، و تعيين مدت عهدهاى مدت دار و بى مدت: همه اين ها احكام الهى ب__وده ك_ه قرآن مجيد آن ها را بيان فرموده است.

پس، رواياتى كه از ابوهريره و ديگران نقل شده كه آن ها را ابى بكر دستور مى داد و ابوهريره جار مى زد و على عليه السلام جار مى زد، يا وقتى على صدايش مى گرفت ابوهريره جار مى زد؛ معناى معقولى ندارد، زيرا اگر اين معنى

جايز بود چرا براى ابوبكر جايز نباشد و چرا رسول خدا صلى الله عليه و آله ابوبكر را عزل كرد؟

هم چنين توجيهاتى كه بعضى از مفسرين در اين زمينه كرده اند و كاملاً از اصل

(50) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مطلب دور افتاده اند و يا خداى ناكرده اغراض شخصى خود را در قالب تفسير آيات و روايات گنجانده اند، مانند صاحب المنار! (براى تفصيل اين بحث به صفحه 271 تا 276 جلد 17 الميزان _ 40 جلدى _ مراجعه شود).

رد ت___وجيه__ات رواي__ات بى پ___اي__ه:

نكته ديگرى كه روايات را مفسرين به نفع اغراض شخصى توجيه كرده اند، اين است كه گفته اند: در آن سال ابوبكر اميرالحاج بود و على عليه السلام در زير نظر او ابلاغ ها را مى رساند.

بايد توجه داشت كه بحث در مسئله امارت حج در سال نهم هجرى دخالت زيادى در فهم كلمه وحى، يعنى: «لا يُؤَدّى عَنْكَ اِلاّ اَنْتَ اَوْ رَجُلٌ مِنْكَ!» ندارد. چون امارت حجاج، چه اين كه ابى بكر متصدى آن بوده يا على عليه السلام ، چه اين كه دلالت

صلاحيت افراد براى ابلاغ وحى الهى (51)

بر افضليت بكند يا نكند، يكى از شئون ولايت عامه اسلامى است، و وحى مزبور مطلبى كاملاً جداگانه است!

مسئله امارت مسئله اى است كه امير مسلمانان و زمامدار ايشان بايد در امور مجتمع اسلامى دخالت كند، و احكام و شرايع دينى را به اجرا گذارد، ولى مسئله وحى و معارف الهى و مواد وحيى كه از آسمان درباره امرى از امور دين نازل مى شود، زمامدار در آن حق هيچ گونه دخالت و تصرفى را ندارد!

تصرف و مداخله در امور اجتماعى در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله تصدى اش در دست خود آن حضرت بود، يك روز ابوبكر و يا على

عليه السلام رابه امارت حاج منصوب مى كرد، و روزى ديگر «اسامه» را امير بر ابى بكر و عموم مسلمانان و صحابه گردانيد، و يك روز «ابن ام مكتوم» را امير مدينه قرار داد با اين كه در مدينه

(52) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

كسانى بالاتر از او بودند!!

اين گونه انتخابات تنها دلالت بر اين دارد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله اشخاص نامبرده را براى تصدى فلان پست صالح تشخيص مى داد و چون زمامدار بود و به صلاح و فساد كار خ_ود وارد بوده است.

اما وحى آسمانى، كه متضمن معارف و شرايع است، نه رسول اللّه صلى الله عليه و آله در آن حق مداخله اى دارد، و نه كسى غير او، و ولايتى كه بر امور مجتمع اسلامى دارد، هيچ گونه تأثيرى در وحى ندارد. او نه مى تواند مطلق وحى را مقيد و مقيدش را مطلق كند، و نه مى تواند آن را نسخ و يا امضاء كند، و يا با سنت هاى قومى و عادت جارى تطبيق دهد، و به اين منظور كارى را كه وظيفه رسالت اوست به خويشاوندان خود واگذار كند!

صلاحيت افراد براى ابلاغ وحى الهى (53)

و بدين وسيله لباس هاى خود را از دست ندهند، قبل از طواف از ديگران لباس را عاريه يا كرايه مى كردند و بعد از طواف به صاحبانشان برمى گرداندند. در اين ميان اگر كسى به

(54) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

لباس عاريه و كرايه اى دست نمى يافت و خودش هم تنها يك دست لباس همراهش بود، براى آن كه لباسش را از دست ندهد، ناچار برهنه مى شد و لخت به طواف كعبه مى پرداخت...! (نقل از تفسير قمى)(1)

1- ال_مي_____________زان ج 17، ص 250.

ماجراى طواف عريان و منع آن (55)

بيان فرموده، معلوم مى شود يك نوع «پليدى» براى مشركين، و نوعى «طهارت و نزاهت» براى مسجدالحرام اعتبار فرموده است، و اين اعتبار هرچه باشد غيراز مسئله اجتناب از ملاقات كفار است با رطوبت!

تحريم ورود مشركين به مسجدالحرام (57)

آنان را!

هم چنين همه دشمنان خدا را شامل مى شود نه تنها مشركين را!

پس، كف__ار و منافقي__ن و هر اهل بدعت__ى كه منكر آيات خ__دا باشن_د و يا نسبت به پاره اى از گناهان كبيره، از قبيل محاربه با خدا و رسول، اصرار داشته باشند، نيز مشمول اين آيه هستند!(1)

1- ال_مي__________زان ج 18، ص 338.

تحريم دوستى با كفار و منافقين (61)

و دسيسه ها و فتنه هايشان را به رخشان كشيده است، فتنه هايى كه عليه رسول اللّه صلى الله عليه و آله و مسلمانان به پا كردند. در سوره هاى زيادى در قرآن مسائل مربوط به منافقان ذكر گرديده است، از آن جمله است: سوره هاى بقره، آل عمران، نساء، مائده، انفال، توبه، عنكبوت، احزاب، فتح، حديد، حشر، من_افق_ون و تح_ريم... .

خداى تعالى در مواردى از كلام مجيدش منافقين را به شديدترين وجه تهديد كرده به اين كه در دنيا مُهر بر دل هايشان زده و بر گوش و چشمان آن ها پرده افكنده است.

(64) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نورشان را از آن ها مى گيرد و در ظلمت ها رهايشان مى كند، به طورى كه ديگر راه سعادت خود را نبينند. در آخرت در درك اسفل و آخرين طبقات آتش جايشان مى دهد!

اي__ن نيست مگر به خاطر مصائبى كه اين منافقين بر سر اسلام و مسلمين آوردند، و چ__ه كي__ده__ا و مكره__ا كه نكردن__د؟! و چه توطئه ه__ا و دسيسه ه__ا كه علي__ه اس__لام طرح ننمودن__د؟ و چه ضربه هايى كه حت__ى مشركين و يه__ود و نصارى مثل آن را ب_ه اسلام وارد نياوردند؟

براى پى بردن به خطرى كه منافقين براى اسلام داشتند همين كافى است كه خداى تعالى به پيامبر گرامى اش خطاب مى كند كه از اين منافقين بر حذر باشد، و مراقب باشد تا بفهمد از چه راه هاى پنهانى ضربات خود را بر اسلام وارد مى سازند. آن جا كه مى فرمايد:

تاريخچه نفاق در صدر اسلام (65)

- «هُ_مُ الْ_عَ_دُوُّ فَ_احْذَرْهُمْ!»

- «آن ها دشمن__ان خط_رن___اكن__د، از ايش__ان ب__رح__ذر ب___اش!!» (4 / من__افق____ون)

(66) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

در مدينه بمانيد و كفار را واگذاريد تا هر جا كه دلخواهشان بود، پياده شوند. اگر در همان جا (يعنى كنار شهر مدينه) ماندند، معلوم است كنار شهر مدينه جاى ماندن ايشان نيست، و اگر خواستند داخل شهر شوند آن وقت دست به شمشير زده و ب_ا آن_ان ك_ارزار ك_نيم؟

عبداله بن ابى بن سلول، منافق، مرحباگويان از جاى برخاست و در ميان اصحاب فرياد زد: همين رأى را بگيريد!

و در مقابل او آن هايى كه خدا دل هايشان را علاقه مند به شهادت كرده بود،

نقش منافقين در جنگ احد (67)

برخاستند و گفتند: يا رسول اللّه! ما را به سوى دشمنان حركت ده تا گمان نكنند ما از آن ها ترسيده ايم! عبداله بن ابى مخالفت كرد و گفت:

- يا رسول اللّه، در همين مدينه بمان و به سوى دشمن حركت مكن، چه من تجربه كرده ام كه به سوى هيچ دشمنى نرفته ايم مگر اين كه كشته داده ايم، و هيچ دشمنى به سوى ما نيامد مگر اين كه ما بر آن ها پيروز شده ايم... .

رسول خدا صلى الله عليه و آله با هزار نفر از اصحاب خود حركت كرد، و ابن مكتوم را جانشين خود ساخت، تا در غياب او در نماز بر مردم امامت كند. هنوز لشكر اسلام به احد نرسيده بود كه عبداله بن ابى يك سوم جمعيت را از رفتن به جنگ منصرف ساخت، و اين عده عبارت بودند از يك تيره از قبيله خزرج به نام بنوسلمه، و تيره اى از اوس به نام بنى حادثه. عبداله بهانه اين شيطنت را اين قرار داد كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله به حرف او اعتنا

(68) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نكرد و گوش به حرف ديگران داد. (نقل

از قصص قرآن ص 477)

آرام باش كه باكى بر تو نيست!

(70) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

حذيفه گويد: من گفتم: يا رسول اللّه، اين جماعت كيانند؟ فرمود:

_ اين ها منافقين دنيا و آخرتند!

در آن موقع برقى ساطع گشت كه من همه آن ها را ديدم. نه تن از آن ها قريشى و پنج تن از ط___واي___ف ديگ_ر ب_ودن_د.

پيغمبر اكرم وقتى از تنگه سرازير مى شد كه سپيده صبح دميد و آن حضرت پياده شد و وضو ساخت و منتظر آمدن اصحاب گرديد. و آن چهار تن نيز به نماز حاضر شدن_د. و حض_رت فرمود: هيچ كس حق نجوى ندارد...! (نقل از قصص قرآن ص 658) (1)

1- الميزان ج38،ص222.تحليل تاريخى

توطئه منافقين در عقبه بعد از اعلام جانشينى (71)

با در نظر گرفتن طبيعت اجتماع فعال آن روز، خلاف نظريه فوق ثابت مى شود: اولاً - هيچ دليل قانع كننده اى در دست نيست كه دلالت كند بر اين كه نفاق منافقين در ميان پيروان رسول خدا صلى الله عليه و آله و حتى آن هايى كه قبل از هجرت ايمان آورده بودند، رخنه نكرده باشد. و دليلى كه ممكن است در اين باره اقامه شود (كه هيچ دلالتى ندارد)، اين است كه منشأ نفاق ترس از اظهار باطن يا طمع خير است، و پيامبر و مسلمانان آن روز كه در مكه بودند و هنوز هجرت نكرده بودند، قوت و نفوذ كلمه و دخل و تصرف آن چنانى نداشتند كه كسى از آن ها بترسد، و يا طمع خيرى از آن ها داشته باشد، و بدين

منافقين مهاجرين اوليه و منافقين مدينه (73)

منظور، در ظاهر مطابق ميل آنان اظهار ايمان كنند و كفر خود را پنهان دارند، چون خود مسلمانان در آن روز توسرى خور و زيردست صناديد قريش بودند، و مشركين مكه يعنى دشمنان سرسخت آنان و معاندين حق هر روز يك فتنه و عذابى درست مى كردند. در چنين جوى هيچ انگيزه اى براى نفاق تصور نمى شود!!

به خلاف، بعد از هجرت كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله و مسلمانان ياورانى از اوس و خزرج پيدا كردند و بزرگان و نيرومندان اين دو قبيله پشتيبان آنان شدند، و از رسول خدا صلى الله عليه و آله دفاع نمودند، همان طور كه از جان و مال و خانواده خود دفاع مى كردند، و اسلام به داخل تمامى خانه هايشان نفوذ كرده بود، و به وجود همين دو قبيله عليه عده قليلى كه هنوز به شرك خود باقى بودند، قدرت نمايى مى كرد، و مشركين جرأت علنى كردن

مخالفت خود را نداشتند، به همين جهت براى اين كه از شر مسلمانان ايمن بمانند به

(74) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

دروغ اظهار اسلام مى كردند، در حالى كه در باطن كافر بودند، و هر وقت فرصت مى يافتن__د عليه اسلام دسيسه و نيرنگ به كار مى بردند.

جهت اين كه گفتيم اين دليل درست نيست، اين است كه علت و منشأ نفاق منحصر در ترس و طمع نيست تا بگوييم هر جا مخالفين انسان نيرومند شدند، و يا زمام خيرات به دست آن ها افتاد، از ترس نيروى آنان، و به اميد خيرى كه از ايشان به انسان مى رسد، نفاق مى ورزد، و اگر گروه مخالف چنان قدرتى و چنين خيرى نداشت، انگيزه اى براى نفاق پيدا نمى شود، بلكه بسيار منافقينى را مى بينيم كه در مجتمعات بشرى دنبال هر دعوتى مى روند، و دور هر داعى را مى گيرند، بدون اين كه از مخالف خود، هر قدر هم نيرومند باشد، پروايى بكنند. و نيز اشخاصى را مى بينيم كه در مقام مخالفت با مخالفين خود بر مى آيند، و عمرى را با خطر مى گذرانند، و به اميد رسيدن به هدف خود بر

منافقين مهاجرين اوليه و منافقين مدينه (75)

مخالفت خود اصرار هم مى ورزند، تا شايد هدف خود را كه رسيدن به حكومت است، به دست آورند، و نظام جامعه را در دست بگيرند، و مستقل در اداره آن باشند، و در زمين علو كنند! رسول خدا صلى الله عليه و آله از همان اوايل دعوت فرموده بود:

- اگر به خدا و دعوت اسلام ايمان بياوريد، ملوك و سلاطين زمين خواهيد شد! با مسلم بودن اين دو مطلب، چرا عقلاً جايز نباشد احتمال دهيم: بعضى از مسلمانان قبل از

هجرت، به همين منظور مسلمان شده باشند؟! يعنى به ظاهر اظهار اسلام ك_رده باشند ت_ا روزى ب_ه آرزوى خ_ود، ك_ه هم_ان ري_است و استع_لاء است، ب_رسند.

و معلوم است كه اثر نفاق در همه جا واژگون كردن امور و انتظار بلا براى مسلمان__ان و اسلام، و افساد در مجتم__ع دينى نيست، اين آث__ار نفاقى اس__ت كه از ترس و طمع منشأ گرفته باش__د و اما نفاق__ى كه ما احتمالش را داديم اثرش اين است كه

(76) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

تا بتوان__د اس__لام را تقوي__ت كنند و به تنور داغ__ى كه اس__لام برايشان داغ ك__رده، نان بچسبانند!

و به همين منظور و براى داغ تر كردن آن، مال و جاه خود را فداى آن كنند، تا بدين وسيله امور نظم يافته و آسياى مسلمين به نفع شخصى آنان به چرخش در آيد. بله، اين گونه منافقين، وقتى دست به كارشكنى و نيرنگ و مخالفت مى زنند كه ببينند دين جلو رسيدن به آرزوهايشان را كه همان پيشرفت و تسلط بيشتر بر مردم است، مى گيرد، كه در چنين موقعى دين خدا را به نفع اغراض شخصى ف_اسد خ_ود تفسير مى كنند.

و نيز ممكن است، بعضى ازآن ها كه در آغاز، بدون هدفى شيطانى مسلمان شده اند در اثرپيشامدهايى درباره حقانيت به شك بيفتند و در آخر ازدين مرتدشوندو ارتداد خود

منافقين مهاجرين اوليه و منافقين مدينه (77)

را از ديگران پنهان بدارند، همچنان كه لحن آيه شريف_ه:

- «ذلِكَ بِاَنَّهُمْ امَنُوا ثُمَّ كَفَروُا...،» (3/منافقون) و آيه:

- «يآ اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دينِه فَسَوْفَ يَأْتِى اللّهُ بِقَوْمٍ...،» (54 / مائده) امك__ان چنين ارت__داد و چنين نفاقى را نشان مى دهد.(1)

1- ال_مي______زان ج 38، ص 225. تحلي_______ل ت__اريخ_____ى

(78) پايان سلطه كفر، آغاز

نفاق

براى اين بود كه بعد از رحلت يا قبل از آن، با اولياء حكومت اسلامى زد و بند سرى كردند و چيزى دادند و چيزى گرفتند؟ اين را دادند كه ديگر آن دسيسه ها كه قبل از رحلت داشتند نكنند، و اين را گرفتند كه حكومت آرزوهايشان را برآورده سازد؟ و يا بعد از رحلت، مصالحه اى تصادفى بين منافقين و مسلمين واقع شد، و همه آن دو دسته يك راه را برگزيدند، و در نتيجه تصادم و برخوردى پيش نيامد؟! شايد اگر به قدر كافى پيرامون حوادث آخر عمر رسول اللّه صلى الله عليه و آله دقت كنيم، و فتنه هاى بعد از رحلت آن جناب را درست بررسى نماييم، به جواب شافى

منافقين بعد از رحلت پيامبر (81)

و كافى اين چند سؤال برسيم!

(توجه! منظور از طرح اين سؤال ها تنها اين بود كه به طور اجمال راه بحث را نشان داده ب_اشيم!) (1)

كه خدا برايمان مقرر كرده نمى رسد، كه او مولاى ماست، و مؤمنان باي_د به خدا توكل كنند!

- بگو! براى ما جز وقوع يكى از دو نيكى را انتظار مى بريد؟

قطعا نه!

ولى ما درب__اره شما انتظار داري__م كه خدا به وسيل__ه عذابى از جان__ب خود و ي__ا به دست

افشاى فتنه هاى زشت نفاق در قرآن (83)

ما جانت__ان را بگي__رد! پ__س منتظ__ر ب__اشي__د، ك__ه م__ا ه__م ب__ا شم__ا انتظ__ار م__ى كشي__م!

- بگو! چه به رغبت انفاق كنيد، و چه به كراهت، هرگز از شما پذيرفته نمى شود! كه شما گروهى عصيان پيشه ايد! مانع قبول شدن انفاق ايشان جز اين نبود كه ايشان خدا و پيغمبر او را منك__ر بودند، و جز به حال__ت ملالت به نم__از (جماعت) نمى آيند، و انفاق جز به اكراه نمى كنن__د! ام__وال و اولادش__ان ت__و را به شگفت ني__اورد، فقط خ__دا مى خواهد به وسيله آن در زندگ__ى دنيا عذابشان كند، و جانش__ان به حال كف__ر در آيد!

به خدا سوگند مى خورند كه از شمايند، ولى آنان از شما نيستند، بلكه گروهى هستند، كه از شما مى ترسند! اگر پناهگاه يا نهانگاه يا گريزگاهى مى يافتند، شتابان بدان سوى رو مى كردند...!»(49تا57/توبه)

من_افقي_ن از اي_ن ك_ه گ_فتند: «م_را ب_ه ف_تنه مين_داز!» از يك ج_هت معنى مى دهد كه:

(84) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

«به من اجازه بده به جنگ نيايم، و مرا با بردن در صحنه جهاد به فتنه مينداز، و با بر شمردن غنيمت هاى نفيس جنگى اشتهاى نفسانى مرا تحريك مكن، و مرا فريب مده!» و از جهت ديگر معن__ى م__ى ده____د ك____ه:

«اج__ازه ب__ده م__ن حرك__ت نكن__م و مرا گرفت__ار ناملايمات__ى كه مى دان__م در اي__ن جن__گ هست، مبت_لا مساز!»

خداى تعال__ى در جواب

اين پيشنه_اد آن ها مى فرمايد:

- «اين ها با همين عملشان در فتنه افتاده اند!» (49/توبه)

يعنى اين ها به خيال اين هستند كه از فتنه احتمالى احتراز مى جويند، در حالى كه سخ__ت در اشتباهن__د و غافلن__د از اين كه كفر و نفاق و سوء سريره اى كه دارند و اي__ن پيشنهادشان از آن حكايت مى كن__د، فتنه است! غافلن__د از اين كه شيط__ان آن ها

افشاى فتنه هاى زشت نفاق در قرآن (85)

را در فتن__ه افكنده و فريب داده و دچ__ار هلاكت كف__ر و ضلال__ت و نف__اق ساخته است!

تازه، اين خسارت دنيايى است، در آخرت نيز جهنم بر كافران احاطه خواهند كرد، همان طور كه در دنيا فتنه به آنان احاطه داشت! (1)

هلاكت نف__اق دچار نگردند و كارش__ان به آت__ش دوزخ منج_ر نگردد!

آيات فوق حكايت اظهار ايمان منافقين است كه گفتند شهادت مى دهيم كه تو حتما

سوره اى به نام منافقون (87)

رسول خدايى. چون اين گفتار ايمان به حقانيت دين است، كه وقتى شكافته شود، ايمان به حقانيت هر دستورى است كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله آورده است، و ايمان به وحدانيت خداى تعالى و به معاد است و اين همان ايمان كامل است.

و اين كه فرمود: «خداوند مى داند كه تو رسول اويى!» تثبيتى از خداى تعالى نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله است، با اين كه وحى قرآن به رسول اللّه صلى الله عليه و آله كافى در تثبيت رسالت آن جناب بود، ولى با وجود اين به اين تثبيت تصريح كرد، براى اين بود كه قرينه اى صريح بر كاذب بودن منافقين باشد، از اين جهت كه بدانچه مى گويند معتقد نيستند، هرچند كه گفتارشان يعنى رسالت آن جناب صادق است. پس منافقين كه در گفتارشان كاذبند به كذب مخبرى كاذبند، نه به كذب خبرى!

- «براى آن كه آن ها ايمان آوردند بعد كافر شدند، خدا مهر بر دل هايشان نهاد تا هي_چ

(88) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

درك نكنند.» (3/منافقون)

از ظاهر آيه به نظر مى رسد كه منظور از ايمان آوردن اوليه منافقين اظهار شهادتين باشد، اعم از اين كه از صميم قلب و ايمان درونى باشد، و يا نوك زبانى و بدون ايمان درونى. و كافر شدند به اين دليل كه اعمال نظير استهزاء به دين خدا و يا رد بعضى از احك__ام آن را مرتكب شدند و نتيج__ه اش خروج ايمان از دل هايشان بوده است، اگر واقعا ايم___ان داشت_ه ان_د!

دليل نفهم_ى و عدم تفقه منافقين را اين

دانست_ه كه دل هايش_ان را خداون_د متعال مهر زده است، و اين نتيجه گيرى دلالت دارد بر اين كه مهر به دل خوردن باعث مى شود ديگر دل آدمى حق را نپذيرد، و پس چنين دلى براى هميشه مأيوس از ايمان و محروم از حق است.

سوره اى به نام منافقون (89)

مهر به دل خوردن، يعنى همين كه دل به حالتى در آيد كه ديگر پذيراى حق نباشد، و حق را پيروى نكند، پس چنين دلى قهرا تابع هواى نفس مى شود. بايد دانست كه خداى تعالى ابتدا مهر بر دل كسى نمى زند، بلكه اگر مى زند به عنوان مجازات است، چون مهر بر دل زدن گمراه كردن است، و اضلال جز بر سبيل مج_ازات ب_ه خداى تع_الى منس_وب نم_ى شود.

سپس خطاب را عمومى كرده و مى فرمايد:

- «چون كالبد جسمانى منافقان را ببينى تو را به شگفت آرد، اگر سخن گويند بس كه چرب زبانند به سخن هايشان گوش مى دهى، ولى اينان از درون مثل چوبى خشك بر ديوارند، هر صدايى را بشنوند آن را زيان خود پندارند، اى رسول! اينان به حقيقت دشمنان هستند، از ايشان برحذر باش! خدايشان بكشد، چه قدر به مكر و دروغ از حق باز مى گردند!» (4 / منافقون)

(90) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

چون منافقين همواره سعى دارند ظاهر خود را بيارايند، و فصيح و بليغ سخن گوين__د، ل_ذا به مردم مى فهمان__د كه منافقين چني__ن وضعى به خود مى گيرن__د، ظاهرى فريبن__ده و بدنى آراست__ه، به طورى كه هر كس به آن__ان برخ__ورد از ظاهرش__ان خوشش مى آيد و از سخنان فصيح شان لذت مى برد، و دوست مى دارد كه به آن گوش ده__د، بس كه گفتارش_ان را شيرين مى كنند، و نظمى فريبنده بدان مى دهند.

اما خداوند متعال مثل آنان

را به چوبى خشك تشبيه كرده كه به چيزى تكيه داشته باشد، مانند اشباح بى روح، كه مانند چوب هيچ خيرى و فائده اى بر آن ها مترتب نيست، چون درك و فهم ندارند!

ترس منافقين از اين بابت است كه كفر را در ضمير خود پنهان مى دارند، و از مؤمنين مخفى مى كنند، و در نتيجه يك عمر با ترس و دلهره و وحشت به سر

سوره اى به نام منافقون (91)

مى برن__د، مبادا كه دستش__ان رو شود و م__ردم به باطنشان پى ببرند، به همين جهت هر ص__دا و صيحه كه مى شنون__د خيال مى كنن__د عليه ايش__ان اس_ت.

خ_داوند تعالى آن ها را بدترين دشمنان معرفى مى كند و مى فرمايد:

- «هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ!» (4 / منافقون)

يعنى ايشان در عداوت مسلمانان به حد كاملند و از اين جهت بدترين دشمنان هستند، كه در واقع دشمن هستند و در ظاهر آدمى آن ها را دوست خود مى پندارد. - «وقتى به منافقان گفته مى شود كه: بياييد تا رسول اللّه براى شما از خدا طلب مغفرت كند، از در اعراض و استكبار سرهاى خود را برمى گردانند.» (5 / منافقون)

معلوم است كه اين پيشنهاد وقتى به آنان داده مى شده كه فسقى يا خيانتى مرتكب مى شدن__د و مردم از آن باخبر مى گشتند.

(92) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

سپ__س خداون__د تعالى به رس__ول گرام__ى خ__ود مى ف__رم__اي__د:

- «چه برايشان استغفار كنى و چه نكنى برايشان يكسان است، و استغفار سودى به حال آنان ندارد، چون منافقين فاسقند، و از زى عبوديت الهى خارجند، و خداوند مردم فاسق را هرگز هدايت نمى كند!» (6 / منافقون) (1)

38، ص 205.

روزهاى سخت پيامبر در مبارزه با نفاق (93)

آيات فوق نمايانگر زمانى از تاريخ اسلام است كه بر مؤمنين سختى شديدى حكومت مى كرد. (ظاهرادر ربع دوم اقامت رسول گرامى در مدينه) اعراب از هرطرف براى خاموش كردن نور خدا و ويران كردن بن__اى دين در تكاپو بودند. پيغمبر اسلام با مشركين مكه و طاغوت هاى قريش در جنگ بود. دستج__ات مسلمانان را به اقط__ار جزيرة العرب روان__ه مى كرد و پايه ه__اى دي_ن را در مي__ان پيروان خود بلن__د و است__وار مى ساخت.

در اين زمان، در ميان مسلمين عده اى از منافقين بودند كه قوت و شوكتى داشتند، و در جنگ احد معلوم شد كه تعداد آنان نيز از نصف مؤمنين زياد كمتر نبوده است. (يعنى وقتى پيامبر با هزار نفر به جنگ رفت، سيصد نفر از منافقين با عبداله بن ابى برگشتن_د، و هفتص_د نفر باقى ماند.)

(94) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

پيامبر اكرم هميشه در معرض تبهكارى آنان بود و آن ها زحمت زيادى را به وى تحميل مى كردند و جلو مؤمنين را مى گرفتند. در آن زمان برخى از مؤمنين مردمى دهن بين و داراى قلوب مريض بودند.

يهود نيز در اطرافشان عليه مؤمنين فتنه و جنگ راه مى انداختند. اعراب مدينه كه از قديم براى آن ها احترام قائل بودند و بزرگشان مى داشتند، آن ها از اين اطمينان سوء استفاده مى كردند و سخنان باطل و گمراه كننده به خورد مؤمنين مى دادند، تا ارادت راستين آن ها سلب شود، و جديتشان كمتر گردد. از طرف ديگر مشركين را تقويت روحى و تشجيع مى نمودند و به بقاء كفر و فتنه انگيزى در ميان مؤمنين تشويق م_ى ك__ردن_د.

بيان داستان منافقين در اين آيات بمانند تكميل راهنمايى مؤمنين و راهنمونى بر

روزهاى سخت پيامبر در مبارزه با نفاق

(95)

وضع حاضرشان است تا بر حقيقت كار خود واقف گردند و از مرضى كه به داخلشان نفوذ كرده و به همگان رسيده است، برحذر باشند، و بدين وسيله حيله دشمنان را خنثى سازند.

هيچ دسته يا ملتى را صفحه گيتى تا به امروز به ما نشان نداده كه تمام افراد آن بدون استثناء مؤمن و استوار و پاكنهاد باشند، (مگر واقعه تاريخى كربلا،) لذا در ميان مؤمنين صدر اسلام هم مانند ساير جماعات بشرى، منافق و بيمار دل و تابع هوا، و نيز پاك باطن، وجود داشته است، لكن اغلب مردم ما به مسلمانان صدر اسلام حسن ظن دارند و فكر مى كنند كه هر كسى كه پيامبر اسلام را ديده و گرويده لابد از هر لحاظ آراسته مى باشد، ولى خطاب هاى تند قرآن مجيد اين حسن ظن را برطرف مى كند! امتياز مسلمانان صدر اسلام، جامعه فاضله آنان بود، كه پيش آهنگى چون رسول

(96) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

خدا صلى الله عليه و آله داشتند، كه نور ايمان را بر آن جامعه تابانده بود، و سيطره دين را محكم مى داشت، ولى از نظر اجتماعى، در ميان افراد جامعه شان صالح و طالح هر دو موجود بودند كه قرآن كريم از حالات و صفات آنان در آيات آخر سوره فتح تعريف كرده است. در آيات فوق خداوند تعالى چنين بيان فرموده است:

- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اسلحه خود را بگيريد و برويد دسته دسته يا سپاه مانند، و هر آينه از شما كسانى هستند كه سستى مى كنند، پس اگر مصيبتى به شما برسد مى گويد: - خداوند انعام كرده به من كه با آنان شاهد معركه نبودم! و اگر فضلى از خداوند برسد

-

مثل آن كه بين شما و آنان دوستى نباشد - مى گويد: اى كاش با آنان بودم و مى رسيدم به يك رستگارى بزرگ...!» (71تا73/نساء)

ادامه آيات، تشويق بر جهاد و بدگويى سست روشان مى باشد كه در بالا گذشت، و

روزهاى سخت پيامبر در مبارزه با نفاق (97)

ضمنا تجديد مطلعى براى ترغيب به جهاد در راه خداست، و بيان اين كه پيكارگر راه خدا به يكى از دو عاقبت نيك خواهد رسيد: كشته شدن در راه خدا، يا پيروزى بر دشمن! و به هر ص__ورت پاداش خ_ود را مى برد.

قس__م س__وم__ى را - يعن__ى ف__رار را - ذك__ر ننم__وده، يعن__ى ك__ه مجاه__د راه خدا هرگز فرار ندارد! (1)

از آن ها (يهود) سوگند به دروغ مى خورند، با اين كه مى دانند، خدا براى آنان

رابطه مخفى منافقين با يهود (99)

عذاب__ى سخت آم_اده ك_رده اس__ت، چ_ون كه ه_ر چه مى كردن__د، ب__دى ب_ود!» (14 / مجادله)

منظور از قومى كه خدا بر آنان غضب فرموده، و منافقين آنان را دوست خود مى گيرند، يهود است، كه درباره شان خداوند تعالى در قرآن شريف فرموده:

- «كسانى كه خدا لعنتشان كرده، و بر آنان غضب فرمود، بعضى از ايشان را به صورت ميم__ون و خوك مسخ كرد، و بعضى را پرستندگان طاغوت كرد!» (60 / مائده)

سپس، قرآن مجيد منافقين را مذبذبينى مى خواند كه وقتى به مسلمانان مى رسند اظهار مسلمانى مى كنند و وقتى يهود را مى بينند اظهار دوستى با آن ها مى كنند، و به خاطر سرگردانى شان بين كفر و ايمان، نه ازمسلمانان هستند و نه از يهود:

«سرگردان بين دو گروه، نه به سوى اينان، نه به سوى آنان!» (نساء / 143)

و اين صف__ت منافقي__ن بر حس__ب ظاه__ر حالش__ان است وگرن__ه واقعي__ت

(100) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ح_الش__ان اي_ن اس__ت ك_ه آن ها ملح__ق به يه_ودن__د، چ_ون خ_داى تع__ال__ى فرم__وده:

- «هر كس از شم__ا يهود را دوس__ت بدارد، از همان__ان خواه__د ب__ود!» (51 / مائده) (1)

به زودى در دو نوبت عذابشان مى كنيم، آن گاه به سوى عذاب بزرگ باز خواهند گشت! گذشته از منافقين فوق در مدينه و اطراف آن، پاره اى ديگر از اعراب هستند كه مانند آن دسته منافق نيستند، و لكن به گناه خود اعتراف دارند. اينان اعمالشان از نيك و بد محفوظ است. يك عمر نيك مى كنند و يك عمل زشت مرتكب مى شوند و اميد مى رود كه خداوند از گناهشان درگذرد، كه خدا آمرزنده مهربان است!»

(اين وعده به خاطر ايجاد اميد به رستگارى در دل هاى آنان است كه يكسره از رحمت پروردگار مأيوس نگردند و در ميان خوف و رجا باشند، بلكه جانب رجاء ق_وى تر گ_ردد!) خ_داوند تعال_ى ب_ه پي_امبر گ_رامى خ_ود دست_ور مى ده_د:

(102) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

از اموال آن ها صدقه بگيرد و ايشان را پاك و اموالشان را پر بركت كند.

(از سنت رسول اللّه صلى الله عليه و آله چنين به يادگار رسيده كه آن جناب در برابر كسى كه زكات مى داد چنين دعا مى كرد كه:

_ خ___دا ب_ه م_ال__ت خي___ر و برك__ت م__رحم_ت ف__رم__اي__د!)

خداى تعالى مى فرمايد: - اِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ! (103 / توبه)

يعنى نفوس ايشان به دعاى تو سكونت و آرامش مى يابد. و اين خود نوعى تشكر از مساعى ايشان است.(1)

1- الميزان ج 18، ص 302.

تهديد الهى براى اخراج منافقين از مدينه (103)

در مردم انتشار مى دهند، تا از آب گل آلود اغراض شيطانى خود را به دست آورند و يا حداقل در بين مسلمانان دلهره و اضطراب پديد آورند، تو را مأمور مى كنيم تا

(104) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

عليه ايشان قيام كنى و نگذارى در مدينه در جوار تو زندگى كنند، بلكه از اين شهر بيرونشان كنى و جز مدتى كم مهلتشان ندهى!»

و منظ__ور از اين مدت ك__م، فاصله بي__ن مأمور شدن و مأموريت را انجام دادن اس_ت. سپ_س م_ى ف_رم___اي_د:

- «اگر سه طايفه نامبرده دست از فساد برندارند، تو را عليه آن ها مى شورانيم، در حالى كه اين سه طايفه هر جا كه يافت شوند، ملعون باشند، و خونشان براى همه مسلمانان هدر باشد!

- اين خود سنتى است، كه خدا در امت هاى پيشين نيز جارى ساخته است. هر وقت قومى به راه فسادانگيزى و ايجاد فتنه افتادند، و خواستند تا به منظور استفاده هاى نامشروع، و يا حداقل دق دلى، در مردم اضطراب افكنند، تا در طغيان و سركشى بدون مانع باشند، ما آنان را به همين طريق گرفتيم! و تو هرگز دگرگونى در سنت خدا نخواهى يافت، پس در

تهديد الهى براى اخراج منافقين از مدينه (105)

شما امت همان جارى مى شود، ك_ه در امت هاى قب_ل از شما جارى شد!» (60 تا 62 / احزاب)

در رواي__ات اسلام__ى آمده كه منافقي__ن كه ظاهرا مسلم__ان شده بودن__د و در مدين__ه زندگ__ى مى كردند، همواره به رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله زخ__م زبان مى زدن__د و چون آن جناب مى خواس__ت به جنگى ب__رود در بي__ن مردم مسلمان__ان انتش_ار مى دادند كه:

- باز هم مرگ! ب_از هم اسيرى!

و مسلمانان اندوهناك مى شدند، و نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله شكايت مى كردند. خداى تعالى در

آيه فوق دستور داد جز اندكى از ايشان همه را از مدينه بيرون كنند. (نقل از تفسير قمى) (1)

فرمايشات آن جناب را مى شنيد و براى منافقين نقل مى كرد، و به اصطلاح سخن چينى مى كرد، خداى تعالى جبرئيل امين را فرست__اد و به آن جناب گفت: اى محمد! م__ردى از منافقين نمام__ى مى كند و مطالب تو

(108) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

را براى منافقي__ن مى برد، رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيد: او كيست؟ گفت: مرد روسياهى است كه س__رش پر موس__ت و با دو چشم__ى نگاه مى كن__د كه گويى دو تا ديگ است، و با زبان شيطان حرف مى زند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله او را صدا زد، و او قسم خورد كه من چنين كارى را نكرده ام. حضرت فرمود: - م_ن از تو قبول ك_ردم، ولى تو ديگر اين كار را مكن!

آن مرد دوباره نزد رفقاى خود برگشت و گفت: محمد مردى دهن بين است. خدا به او خبر داده بود كه من عليه او سخن چينى مى كنم، و اخبار او را براى شما مى آورم، و او از خدايش قبول كرده بود، ولى وقتى گفتم كه من چنين كارى را نكرده ام، از من هم قبول كرد. و بدين جهت خداوند در آيه فوق كه نازل فرمود، اشاره كرد كه:

- «رسول خدا، خدا را از آن چه مى گويد، تصديق مى كند، و حرف هاى شما را هم در آن چه

توهين و توطئه منافقين عليه پيامبر اكرم (109)

عذر مى آوريد مى پذيرد، ولى در باطن تصديق ندارد، و اگر براى مؤمنين ايمان مى آورد، و از آن مؤمنين آن كسانى است كه به زبان اقرار به ايمان مى كنند، و لكن اعتق_ادى ب_ه گفت_ه خ_ود ن_دارن_د!» (61 / توب_ه) (1)

ص 198.

(110) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اين آيات، اعمال عده ديگرى از منافقين را يادآور مى شود كه مسجد ضرار را ساخته بودند، و وضع آن ها را با وضع مؤمنين، كه مسجد قبا را ساخته ب_ودن_د، م_ق_اي_س_ه م_ى ك_ند.

خداوند متعال در اين آيه، غرضى را كه اين طائفه از منافقين از ساختن مسجد داشتند، بيان داشته، و فرموده است كه مقصودشان از اين عمل اين بوده كه به ديگران ضرر بزنند، و كفر را ترويج دهند، و ميان مؤمنين تفرقه افكنند، و پايگاهى داشته باشند تا در آن جا عليه خدا و رسولش كمين گرفته و از هر راه كه ممكن شود دشمنى كنند. به طور مسلم، اغراض نامبرده مربوط به يك اشخاص معين بوده، و اين آيه راجع به يك جريان تاريخى و واقعه خارجى نازل شده، و آن داستان به طورى كه از روايات مورد اتفاق بر مى آيد، چنين بوده است:

مسجد نفاق، مسجد ضرار (111)

جماعتى از بين عمروبن عوف مسجد قبا را ساختند و از رسول اللّه صلى الله عليه و آله درخواست كردند تا در آن جا نماز بخواند، و به اصطلاح آن جا را افتتاح نمايد. رسول خدا صلى الله عليه و آله هم مسج_د را افتتاح كرد و در آن جا به نماز ايستاد.

بعد از اين جريان، عده اى از منافقين بنى غنم به ابن عوف حسد برده و در كنار مسجد قبا مسجد ديگرى ساختند تا براى نقشه چينى عليه مسلمين پايگاهى داشته باشند، و مؤمنين را از مسجد قبا متفرق سازند، و نيز در آن جا متشكل شده، و در انتظار لشكر روم كه ابى عامر راهب قول داده بود به راه بيندازد، بنشينند، و رسول اللّه صلى الله عليه و آله را از مدينه بيرون كنند.

پس

از آن كه مسجد را بنا كردند، نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و خواستند تا آن جناب به آن مسجد آمده و آن را با خواندن نماز افتتاح نمايد، و ايشان را به خير و بركت دعا

(112) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

كند. رسول خدا صلى الله عليه و آله در آن روز عازم جنگ تبوك بود و لذا وعده داد كه پس از مراجعت به مدينه خواهد آمد. پس اين آيات نازل شد:

- «و كسانى كه مسجدى براى ضرر زدن، تقويت كفر، و تفرقه ميان مؤمنين، و به انتظار كسى كه از پيش با خدا و رسولش ستيزه كرده بود، ساختند، و قسم خوردند كه جز نيكى منظورى ندارند، حال آن كه خدا گواهى مى دهد كه آن ها دروغ گويانند! هرگز در آن مايست! مسجدى كه از نخستين روز بنيان آن بر اساس پرهيزكارى نهاده شده، سزاوارتر است كه در آن بايستى، در آن جا مردانى هستند كه دوست دارند پاكيزه خويى كنند، و خدا پاكيزه خويان را دوست مى دارد! آيا آن كه بناى خود بر پرهيزكارى خدا و رضاى او نهاده، بهتر است؛ يا آن كس كه بناى خويش بر لب سيلگاهى نهاده كه فروريختى است، كه با آن در آتش جهنم سقوط كند؟ خدا قوم ستمكار را هدايت نمى كند! بنيانى كه ساخته اند همواره مايه اضطراب دل هاى

مسجد نفاق، مسجد ضرار (113)

ايش__ان است، تا وقتى كه دل هايشان پ__اره پ__اره شود و خ__دا داناى شايسته كار است!» (107 تا 110 / توبه) چون مسجد ايشان به منظور ضرر زدن به مسجد قبا و ترويج كفر به خدا و رسول، و تفرقه ميان مؤمنينى كه در مسجد قبا جمع مى شدند، و كمين

گرفتن براى رسيدن ابى عامر راهب، محارب خدا و رسول، ساخته شده بود، لذا خداى تعالى از ايشان خبر داد كه قسم خواهند خورد بر اين كه ما مقصودى از ساختن اين مسجد نداشتيم، مگر اين كه كار نيكى كرده باشيم، يعنى با زياد كردن مساجد تسهيلاتى براى مؤمنين فراهم آورده باشيم، و مؤمنين همه جا به مسجد دسترسى داشته باشند، آن گاه گواهى داده بر اين كه دروغ مى گويند.

در روايات اسلامى آمده كه وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله از سفر تبوك برگشت، اين آيات نازل شد، و وضع مسجد ضرار را روشن نمود. رسول خدا صلى الله عليه و آله عاصم بن عوف عجلانى

(114) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

و مالك بن دخشم، كه از قبيل_ه بنى عم_رو ب_ن ع_وف ب_ود، ف_رستاد و به ايشان فرمود:

- به اين مسجدى، كه مردمى ظالم آن جا را ساخته اند، مى رويد، و خرابش مى كني_د، و آتش_ش مى زني_د!

در روايت ديگرى آمده كه عمار ياسر و وحشى را فرستاد و آن دو آتشش زدند. و دست__ور داد ت__ا جاى آن را خاكروب__ه دان كنند و كثاف__ات مح_ل را در آن جا بريزند! (1)

كه خداى تعالى توانگرشان ساخت، بخل ورزيدند و از دادن زك_ات دري_غ ك_ردند.

و نيز طائفه اى از منافقين را ياد مى كند كه توانگران با ايمان را زخم زبان زده و ملامت مى كردند كه چرا مال خود را مفت از دست مى دهند و زكات مى پردازند، و تهيدستان زكات دهنده را زخم زبان مى زدند و مسخره مى كردند كه خدا چه احتياجى

(116) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

به اين صدقه ناچيز شما دارد. خداوند همه اين طوايف را منافق خوانده است و به طور قط_ع حك_م ك_رده ك_ه ايشان را نيامرزد:

- «بعضى از ايشان، كسى است كه با خدا عهد كرده بود: كه اگر خدا از كرم خود به ما عطا كند، به طور قطع زكات مى دهيم، و از شايستگان خواهيم بود. و همين كه خدا از كرم خويش عطايشان كرد، بدان بخل ورزيده و روى بگرداندند در حالى كه اعراضگران هم بودند. خدا به سزاى آن خلف وعده اى كه كردند، و اين كه دروغ مى گفتند، تا روزى كه ديدارش مى كنند در دل هايشان نفاق انداخت. مگر نمى دانند كه خدا نهان ايشان و راز گفتن هايشان را مى داند؟ و مگر نمى دانند كه خدا علام الغيوب است؟ كسانى كه به مؤمنين راغب به خير، كه بيش از استطاع__ت خويش نمى يابن__د، در كار صدقه دادن عيب مى گيرن__د و تمسخرشان مى كنند، خدا تمسخرش__ان را تلاف__ى مى كن__د و ايشان راس_ت عذاب_ى دردناك...!» (75 تا 79 / توبه)

توطئه و تخلف منافقين در منابع مالى مسلمين (117)

از معناى آيات مى توان فهميد:

اث__ر اين كه بخ__ل كردند و از دادن صدقات دري__غ ورزيدند، اين ش__د كه نف__اق را در دل هايشان جايگزي__ن كرد، به ط_ورى كه تا روز مرگشان در

دل هايشان باقى بماند.

اگ__ر اي__ن بخ__ل و دري__غ سبب نف__اق ايش__ان گردي__د به سبب اين ب__ود كه ب__ا اين عم__ل هم وع__ده خ_دا را تخلف كردند، و ه_م بر دروغگ_ويى خ__ود باق__ى ماندن__د.

اين آي__ه دلالت دارد بر اين كه:

1 - خلف وعده و دروغ در سخن از علل نفاق و نشانه هاى آن است. x 2 - بعضى از نفاق ها هست كه بعد از ايمان به دل راه مى يابد، هم چنان كه بعضى از كفرها بعداز ايمان مى آيند، و آن را «ارتداد» مى نامند.

x 3 - چه بسا گناه كه كار آدمى را به تكذيب آيات خدا بكشاند، و اين تكذيب

(118) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

هميشه باطنى نيست، و چه بسا كه آدمى را وادار كند علنا كفر بگويد، كه اگر به اين جا رسيد، كفر است، و اگر در دل نهفته ماند، نف_اق است! (1)

آن فقرا، تنگدستان، عاملان آن، و از آن آن ها كه جلب دل هايشان بايد كرد، و براى آزاد كردن بندگان، و وام داران، و صرف در راه خدا، و به راه مان_دگان است! و اين قرارى است از جانب خدا، و خدا داناى شايسته كار است...!»

منافقين، رسول خدا صلى الله عليه و آله را در امر صدقات عيب جويى مى كردند. و اين خرده گيرى شان براى اين بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از آن صدقات به ايشان نمى داد، و اين به جهت آن بود ك_ه استحقاق نداشتند، يا به هر جهت ديگر صلاح نمى ديد.

(120) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

در رواي_ات اسلامى (در درّ منثور از ابى سعيد خدرى) روايت شده كه:

«در زمانى كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله مشغول بود، غنيمتى را تقسيم مى كرد، ناگهان ذوالخويصره تميمى از راه رسيد و گفت: يا رسول اللّه! عدالت به خرج بده! حضرت فرمود:

- واى بر ت__و اگر من عدال__ت به خرج نده__م، چه كس__ى به خرج خواه__د داد؟ عمربن خطاب گف_ت: يا رس_ول اللّه! اج_ازه ب_ده گردن__ش را ب_زنم! حض__رت ف__رم__ود:

- رهايش كن! او دار و دسته اى دارد كه شماها نماز و روزه هايتان را در مقابل نماز و روزه آن ها هيچ و ناچيز مى پنداريد، لكن با همه اين عبادت ها آن چنان از دين بيرون مى روند كه تير از كمان بيرون رود، به طورى كه نه از پر آن و نه از آهن پيكان و نه از برآمدگى سر آن، و بالاخره از هيچ نقطه آن اثرى باقى نماند، و همه از هدف گذشته

اعتراض منافقين به تقسيم زكات (121)

باشند. از آنان مردى سياه است كه يكى از دو پستانش مانند پستان زنان و يا مانند يك گوشت آويزان

است و وقتى مردم را دچار تفرقه و اخت_لاف مى بينن_د، خروج مى كنند... .

ابوسعيد مى گويد:

- من شهادت مى دهم كه اين سخنان را از رسول اللّه صلى الله عليه و آله شنيدم و شهادت مى دهم كه در جنگ نهروان، بعد از آن كه على خوارج را از دم شمشير گذراند، و به كشتگان سركشى مى كرد، من با او بودم و مردى را به همان صفتى كه رسول اللّه ف_رم_وده ب_ود، ديدم!»

در روايت ديگر (در تفسير قمى) آمده كه:

«اين آي__ه در موقعى نازل شد كه صدق__ات از اطراف جمع آورى شده و به مدينه حمل ش__د، ثروتمن__دان همه آمدند به خيال اي__ن كه از اين صدقات سهم__ى مى برند،

(122) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ول__ى وقت__ى ديدن__د ك__ه رس__ول اللّه هم__ه را ب__ه فق__را داد، ش__روع كردن__د به حرف مفت گفت_ن و خ_رده گ_رفت_ن، و گ_فتند:

- ما سنگينى صحنه هاى جنگ را به دوش خود تحمل مى كنيم و با او به جنگ مى پردازيم و دين او را تقويت مى كنيم و او صدقات را به مشتى فقير مى دهد كه نه توانايى ياريش را دارند و نه دردى از او دوا مى كنند!

خداوند متع__ال آيات فوق را ن__ازل، و خود صدق__ات را تفسير نم__ود، و توضيح داد كه اين صدق__ات را چه كسان__ى بايد بپردازند و به چه كسانى بايد داده شود... .» (1)

1- ال_مي__________زان ج 18، ص 191.

نشانه نفاق: ترديد بين ايمان و كفر (123)

و ريا و نفاق اخلال مى كردند، به دست مى دهد. اين آيات صفت ديگرى از صفات منافقين را ذكر كرده است:

- «كسانى كه انتظار شما را مى كشند، پس اگر به نفع شما فتحى از طرف خدا بود، مى گويند: مگر ما با شما نبوديم؟ و اگر كافرين بهره اى داشتند، مى گويند: مگر شما را به

(124) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

غلبه وانداشتيم، و از مؤمنان باز نداشتيم؟ پس، خدا روز قيامت بين شما حكم خواهد كرد، و هرگز خدا راهى براى كافرين عليه مؤمنين قرار نداده است! منافقين با خدا نيرنگ مى زنند، در حالى كه خدا نسبت به ايشان نيرنگ زن است! و هرگاه به نماز ايستند با كسالت مى ايستند، و به مردم نمايش مى دهند، و جز اندك از خدا ياد نمى كنند! بين ايمان و كفر در ترديدند! نه به سوى اين دسته، و نه به سوى آن دسته، و هر كس را خدا گمراه كند، هرگز راهى براى او نخواهى يافت! اى كسانى كه ايمان آورده ايد! كافران را به جاى مؤمنان دوست مگيريد! مگر مى خواهيد براى خدا عليه خودتان دليل روشن قرار دهيد؟ منافقين در پايين ترين درجه آتش هستند، و هرگز برايشان ياورى نخواهى يافت، مگر كسانى كه توبه كنند و خودشان را اصلاح نمايند و دين شان را براى خدا خالص كنند، اين_ان هم_راه م_ؤمنانند، و ب_ه زودى خدا به مؤمنين اجر عظيمى عطا خواهد كرد!»

نشانه نفاق: ترديد بين ايمان و كفر (125)

اين منافقين رابطه اتصال بين دو دسته مؤمنين و كفار را حفظ كرده بودند، و هر دو دسته را مى دوشيدند و از هر دسته اى كه وضع و حال خوبى داشت، استفاده مى كردند.

آيات نهى مى كنند

از اين كه مؤمنين به دوستى كفار پيوندند و دوستى مؤمنين را ترك كنند. آن گاه، خداى سبحان با بيم شديدى كه متوجه منافقين مى كند، علت نهى را بيان، و اين كار، يعنى پيوستن آن ها به كافران و بريدن از مؤمنان را، نفاق مى شمارد، و مؤمنين را مى ترساند كه در آن نيفتند!

آيه شريفه، براى عده اى از منافقين، كه استثنا شده اند، اوصاف متعدد و دشوارى را ذكر كرده كه ريشه ها و عروق نفاق جز بدين اوصاف خشك نمى شود. اول، سخ_ن از توبه گفته، ولى فرموده:

- توبه تنها به درد نمى خورد، مگر خودشان و اعمالشان را كه به فساد گراييده،

(126) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اصلاح كنند! و اصلاح هم سودى ندارد، مگر اين كه به خدا اعتصام كنند، يعنى از كتاب خدا و سنت پيغمبر خدا پيروى كنند و دين خود را براى خدا خالص گردانند! (146/نساء) (1)

يا امثال آن، آتش او را خاموش مى كند، و دوباره به همان ظلمت گرفتار مى شود، و بلكه اين بار ميان دو ظلمت قرار مى گيرد، يكى ظلمت تاريكى، و يكى ديگر ظلمت حيرت و بى اثر شدن اسباب!

اين حال منافقين است، كه به ظاهر دم از ايمان مى زنند، و از بعضى فوائد دين

(128) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

برخوردار مى شوند، زيرا خود را مؤمن قلمداد كرده اند: از مؤمنين ارث مى برند، و با آنان ازدواج مى كنند، و از اين قبيل منافع برخوردار مى شوند. اما همين كه مرگ آن ها، يعنى آن موقعى كه هنگام برخوردارى از تمامى آثار ايمان است، فرا مى رسد، خداى تعالى نور خود را از ايشان مى گيرد، و آن چه به عنوان دين انجام داده اند - تا به اجتماع بقبولانند كه ما مسلمانيم - باطل نموده، و در ظلمت قرارشان مى دهد كه هيچ چيز را درك نكنند، و در ميان دو ظلمت قرار مى گيرند، يكى ظلمت اصلى شان، و يكى ظلمت_ى ك_ه اعم_الشان ب_ه ب_ار آورده اس__ت! مثال ديگ__رى در آي_ه 19 بق__ره مى زن__د:

در اين آيه، خداوند تعالى حال منافقين را با آن مثل مجسم مى كند كه آنان اظهار ايمان مى كنند ولى در دل كافرند. به اين بيان كه آن ها به كسى مى مانند كه دچار رگبار تؤام با ظلمت شده است، ظلمتى كه پيش پايش را نمى بيند، و هيچ چيز را از ديگر چيزها

ظلمات نفاق و سرنوشت منافقين (129)

تميز نمى دهد، ناگزير شدت رگبار او را وادار به فرار مى كند، ولى تاريكى نمى گذارد قدم از قدمش بردارد، و از سوى ديگر، رعد و صاعقه هول انگيز هم از هر سو دچار وحشتش كرده، قرارگاهى نمى يابد جز اين كه

از برق آسمان استفاده كند، و اما برق آسمان هم يك لحظه است، و دوام و بقا ندارد، همين كه يك قدم برداشت برق خاموش مى شود، و دوباره در تاريكى فرو مى رود.

اين حال و روز منافق است كه ايمان را دوست ندارد، اما از روى ناچارى بدان تظاهر مى كند، چون اگر نكند به اصطلاح نانش آجر مى شود، ولى چون دلش با زبانش يكسان نيست، و دلش به نور ايمان روشن نگشته، لذا راه زندگيش آن طور كه بايد روشن نمى باشد. و معلوم است كه كسى كه مى خواهد به چيزى تظاهر كند كه ندارد، لايزال پته اش روى آب مى افتد، و همواره دچار خطا و لغزش مى شود، و يك قدم با مسلمانان و

(130) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

به عن__وان يك فرد مسلمان راه مى رود، اما خ__دا رسوايش مى كن__د و دوباره مى ايستد!

و اگر خ__دا بخواهد اين ايم__ان ظاهرى را هم از او مى گيرد كه از همان روز اول رسوا شود و مسلم_انان فريبش را نخ_ورند، (اما خدا چنين چيزى را نخواسته است!) (1)

كه بايد با آن ها جن__گ كرد و ديگ__ران منع مى كردن__د و به نف__ع آنان وس_اطت مى ك_ردند كه اين__ان متظاه__ر ب_ه ايمانن_د.

خداوند متعال در اين آيات واجب مى كند كه اين عده از مشركين بايد مهاجرت كنند و به سوى مسلمين آيند و يا براى جنگ آماده شوند. مؤمنين را نيز از وساطت و شفاعت در حق آنان برحذر مى دارد:

- «هر كس شفاعت خوبى كند خودش از آن نصيب خواهد داشت، و هر كس شفاعت

(132) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ب_د كن_د خ_ودش از آن به_ره من_د خ_واه_د شد.

... چرا شما درباره منافقين دو دسته شديد؟ در حالى كه خداوند آنان را به واسطه كارهاى بدى كه كردند دوباره به گمراهى برگردانيده است. شما مى خواهيد كسانى را كه خدا گمراه كرده است هدايت كنيد؟ هر كس را كه خدا گمراه كند، ديگر هيچ راهى براى او نخواهى يافت! اينان دوست مى دارند همان طور كه خودشان كافر شدند، شما هم كافر شويد، تا مثل هم باشيد.

حالا كه چنين است، شما هم مادامى كه در راه خدا هجرت نكنند، از آنان براى خود دوست مگيريد، و اگر روگردان شدند، ايشان را بگيريد و هر جا پيدا كرديد بكشيد! و از ايشان براى خود يار و ياور اتخاذ نكنيد، مگر آن كسانى كه با آن قومى كه ميان شما و مي__ان آن ها پيمانى هست، پيون__د دارند، يا كسان__ى كه به سوى شما آيند،

مشركين منافق و نقش آنان در جنگ ها (133)

در ح_الى كه سينه هايش_ان از جن__گ ك__ردن با شما يا با ق_وم خ__ود تنگ ش__ده اس_ت.

چنان كه خدا مى خواست همين ها را بر شما مسلط مى كرد، كه در اين صورت مسلما با

شم__ا مى جنگيدند، بنابراين، اگر از شما دورى گزيدند و با شما به جنگ نپرداختند، و با شما مسالم__ت برگزيدند، خداوند هيچ راه__ى براى شما علي__ه آنان ق_رار نداده است!

به زودى شما با جماعتى برخورد خواهيد كرد كه هم شما و هم قوم خود را امان خواهند داد، ولى هروقت آنان را به طرف فتنه برگردانند، برمى گردند. پس، اگر از شما كناره نگرفتند، و با شما به طور مسالمت آميز رفتار نكردند، و دست از شما برنداشتند، آنان را بگيريد، و هركجا ديديد بكشيد! اين ها هستند كه ما براى شما سلطه واضحى عليه آنان قرار داده ايم!» (85تا91/ نساء) (1)

1- ال_مي_______________زان ج 9، ص 45.

(134) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

شما اطاعت مى كنيم،»

و بدين وسيله به ايشان وعده اطاعت مى دهند و از اين كه اطاعت خود را مقيد مى كنند به «برخى از امور» پيداست كه مردمى بوده اند كه نمى توانستند صريح و پوست كنده حرف بزنند، چون خود را در ظاهر به اطاعت مطلق از كفار در خطر مى ديدند، لذا به طور سرى به كفار قول مى دهند كه در پاره اى از امور يعنى تا آن حدى كه برايشان خطرى نباشد، از آن ها اطاعت كنند، و آن گاه اين سر خود را مكتوم داشت_ه و در انتظ_ار فرصت بهترى مى نشينند.

(136) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اما اين كه اين افراد چه كسانى بودندكه مرتدين به آنان وعده اطاعت مى دادند، برخى ازمفسرين گفته اندكه يهوديان بودند كه به منافقين از مسلمان وعده مى دادند و مى گفتند كه اگركفرخودراعلنى كنيد ما يارى تان مى كنيم، ولى از ناحيه لفظ آيه دليلى نيست، لذا بايد بگوييم شايدقومى از منافقين بوده اند، نه يهود.

خ_داى تعالى مى فرمايد:

- «چگونه است حالشان، وقتى كه ملائكه جانشان را مى گيرند، و به صورت و پشتشان مى كوبن__د؟ براى اين مى كوبن__د كه: هم__واره دنب_ال چيزى هستند كه خدا را به خشم مى آورد و از هرچه ماي__ه خشن_ودى خداست، كراهت دارن__د. خدا هم اعمالشان را حبط و باطل مى كند!» (27 و 28/ محمد)

منافقين مرتد: رجعت به كفر بعد از ايمان (137)

كه به

(138) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

رسول خدا صلى الله عليه و آله ايمان آوردند، چنين وضعى را داشتند، هم چنان كه قومى ديگر از ايشان از همان روز اول تا آخر عمرشان منافق بوده اند، و بنابراين تعبير از منافقين دسته اول ب_ه مؤمنين به م_لاحظه اواي_ل ام_رشان بوده است.

سپ_س خط_اب ب_ه پي_امبر گرام_ى خ_ود مى فرمايد:

- «ما اگر بخواهيم اين افراد بيماردل را به تو نشان داده، و معرفى مى كنيم و علامت هايشان را مى گوييم تا آنان را بشناسى، تو به زودى آنان را از طرز سخن گفتن خواهى شناخت، چون سخن ايشان كنايه دار و تعريض گونه است!» (30 / محمد)

_ وَ اللّ___هُ يَعْلَ____مُ اَعْم___الَكُ______مْ! (30 / محم__د)

آي__ات را ب_ا اي_ن م_ض_م_ون پ_اي_ان م_ى ده__د ك_ه:

- «خدا حقايق اعمال شما را مى داند، و اطلاع دارد كه مقصود و نيت شما از آن اعمال

فاش شدن اسرار بيماردلان (139)

چيست! و به چه منظورى آن را انجام مى دهيد، و بر طبق آن نيات، مؤمنين را پاداش و غير مؤمنين را كيفر مى دهد! خدا مى خواهد شما را بيازمايد، تا معلومتان شود مجاهدين در راه خدا و صابران بر مشقت تكاليف الهيه چه كسانى هستند!» (30 و 31 / محمد) (1)

ضعيف الايمان چنان از شدت ترس به آن حضرت نگريستند كه گويى آدم محتضر به اطرافيان خود مى نگرد! اين گروه از مؤمنان كه ايمان آن ها ضعيف توصيف شده، غير از منافقين هستند، چون آيه صريح است كه اظهاركنندگان نامبرده كه آن حرف ها را زدند، مؤمنين بودند، نه منافقين. خ___داى ت_ع_الى در پ_اي_ان آي__ه م_ى ف__رم__اي_د:

- «سزاوارشان همين است، كه اين طور نگاه كنند، و به حالت احتضار درآيند و بميرند!»

آن گ_اه م_وض_وع را ب_از ت_ر ك_رده و مى فرمايد:

مؤمنين ترسو و ضعيف الايمان در صدر اسلام (141)

- «چون دروغ مى گفتند كه ما ايمان آورده ايم، وگرنه معناى اين كه گفتند: سمعا و طاعتا! كه در جاى خود سخنى درست است، اين بود كه بر ما اعتماد كنند، و وقتى فرمانى از ج_انب خدا داده مى شود، خدا را تصديق كنند، كه اگر چنين مى كردند، برايشان بهتر بود!» (21 / محمد)

سپس قرآن شريف خطاب خود را به همه بيماردلان بر مى گرداند كه از رفتن به جهاد در راه خدا بهانه جويى مى كردند، و مى فرمايد:

- «آيا از شما توقع مى رفت كه: از كتاب خدا و عمل به آن چه در آن است، كه يكى از آن ها جه__اد در راه خداس__ت، اع__راض نماييد؟ و در نتيج__ه دست به فساد در زمي__ن بزنيد و با قت__ل و غ__ارت و هت__ك عرض و براى كس__ب جيفه دنيا قط__ع رحم كني__د؟» (22 / محمد)

مى خواهد بفرمايد كه در صورت اعراض از دستور خدا توقع همه اين انحراف ها از شما مى رود. در اين ضمن به توصيف مفسدين فى الارض و قطع كنندگان رح_م

(142) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

پرداخت_ه و مى فرمايد:

- «اينان كسانى ان__د كه خدا لعنت شان كرده، و گوش آن ها را كر ساخته

كه ديگر سخن حق را نمى شنوند، و چشمانش__ان را كور كرده كه ديگ__ر حق را نمى بينن__د، چون در واقع ديده آدم__ى ك_ور نمى شود، بلكه دل هاي__ى كه در سينه هاست كور مى شود!» (23 و 24 / محمد) (1)

قبيل عل__م و ادب، زمخت تر و سنگدل ت__ر از ساير طبقاتن__د. به همين جهت از هر طبقه ديگرى به نفهمي__دن و ندانستن حدودى كه خدا نازل فرمود، و مع__ارف اصلى و احكام فرعى از واجب__ات و مستحب__ات و ح___لال و ح_رام ه__ا، س_زاوارت__رن__د!

- «پاره اى از باديه نشين ها كسانى هستند كه انفاق در راه خير، و يا خصوص صدقات را غرامت و خسارت مى پندارند، و منتظر نزول حوادث بد براى شما هستند - حوادث بد بر خود آنان است! و خداوند شنواى گفتاره_ا و دان_اى دل هاست!» (98 / توبه)

در مقابل اين گروه از باديه نشين ها، خداى تعالى گروهى ديگر را تمجيد مى كند و مى فرمايد:

(146) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

- «پاره اى از باديه نشينان، كسانى هستند كه ايمان به خدا دارند، و او را به يگانگى مى ستايند، و به او شرك نمى ورزند، و به روز جزا ايمان دارند، و حساب و جزا را تصديق مى كنند، و انفاق در راه خدا، و توابع آن را كه همان درود و دعاى رسول به خير و بركت باشد، همه را وسيله هاى تقرب به درگاه پروردگار مى دانند!

- هان، آگاه باشيد! اين انفاق و دعاى خير رسول مايه تقرب ايشان است! و خداوند وعده داده كه ايشان را داخل رحمت خود كند، براى اين كه خداوند آمرزشكار گناهان، و مهربان با بن_دگان و اط_اعت ك_اران است!» (99 / توبه) (1)

1- الميزان ج 18، ص 291.

اعراب باديه نشين در اشد كفر و نفاق (147)

خيمه اى آن ها را در بر گرفته است. و نيز بر مى آيد كه مردم در آن روز مجبور به رفتن به سوى خانه جاودان خود هستند. چيزى كه هست مؤمنين و مؤمنات اين مسير را با نور خود طى مى كنند، نورى كه پيشاپيش ايشان و به سوى سعادتشان در حركت است، و در نتيجه راه را مى بينند، و هر جا نور رفت مى روند تا به مقامات عالى خود برسند. و اما منافقين و منافقات كه فرو رفته در ظلمتند،

(148) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نمى توانند راه خود را طى كنند، و نمى دانند به كدام سوى بروند!

نكته مهمى كه از آيه استفاده مى شود اين است كه اين دو طايفه كه يكى غرق در ن_ور و ديگ_رى غ_رق در ظل_مت است، در قي_امت ب_ا ه_م هستند.

منافقين، همان طور كه در دنيا با مؤمنين و در بين آنان بودند، و بلكه مردم آن ها را ج__زو مؤمنين مى شمردن__د، در قيامت نيز با مؤمني__ن هستند.

اما مؤمنين و مؤمنات پيش مى روند، و به سوى بهشت راه خود را در پيش مى گيرند، ولى منافقين و منافقات در ظلمتى كه از هر سو احاطه شان كرده، عقب مى مانند، و از مؤمنين و مؤمنات درخواست مى كنند، قدرى مهلتشان دهند و در انتظارشان باشند تا ايشان هم برسند، و مختصرى از نور آنان را گرفته و راه پيش پاى خود را با آن روشن س_ازند، ولى به آنان گفته مى شود:

منافقين در احاطه ظلمات قيامت (149)

- «... به وراءخود برگرديد و نورى جستجو كنيد!»(13/حديد)

يعنى كار از ك__ار گذشته و دستت__ان به جاي__ى بند نيست!

بين مؤمنين و مؤمنات و منافقين و منافقات ديوارى كشيده مى شود كه اين دو

طايفه را از هم جدا كند و مانع ارتباط آنان باشد.

در اين كه اين ديوار چيست؟ برخى از مفسرين گفته اند: اعراف است. ديوار مزبور درى دارد. و اين در حقيقت تشبيهى است از حالى كه منافقين در دنيا داشتند. چون منافقين در دنيا با مؤمنين ارتباط داشتند و قطع رابطه نكرده بودند، و با اين كه ارتباط داشتند، در عين حال با حجابى خود را از مؤمنين پنهان كرده بودند.

باطن دي_وار رحمت و ظ_اهر دي_وار از ن_احيه دي_وار عذاب است.

اين ديوار محيط به مؤمنين است، و مؤمنين در داخل ديوار و منافقين در خارج آن

(150) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

قرار دارند.

و اين كه ديوار مزبور داخلش كه به طرف مؤمنين است طورى است كه مشتمل بر رحمت است، و ظاهرش كه به طرف منافقين است، مشتمل بر عذاب است، با وضعى كه ايمان در دنيا دارد، مناسب است، چون ايمان هم در دنيا نظير همان ديوار آخرت، براى اهل اخلاص از مؤمنين نعمت و رحمت بود، و از داشتن آن شادى و مسرت مى كردند، و لذت مى بردند، و همين ايمان براى اهل نفاق عذاب بود، و از پذيرفتنش شانه خالى مى كردند، و اصلاً از آن ناراحت و متنفر بودند:

- «منافقين به مؤمنين بانگ مى زنند كه مگر ما با شما نبوديم! جواب مى دهند: - چرا بوديد، و لكن شما خود را فريب داديد و هلاك كرديد! چون همواره در انتظار گرفتارى ها براى دين و متدينين بوديد، و در حقانيت دين شك داشتيد، و آرزوى اين كه به

منافقين در احاطه ظلمات قيامت (151)

زودى نور دين خاموش مى شود شما را مغرور كرد، تا آن كه

مرگ تان در گرفت، و بالاخره شيطان شما را به خدا مغرور كرد!» (14 / حديد) (1)

1- ال_مي____________زان ج 37، ص 325.

(152) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

(153)

مى تواند شما را به سوء عاقبت دچار نمايد، و عذابى بر شما نازل كند كه از آن مفرى نداشته باشيد، و ملجائى كه به آن پناهنده شويد، نيابيد! و آن عذاب آسمانى اس__ت يا زمينى، يا اين اس_ت كه شما را به جان هم اندازد، و به دست خودتان نابود كند!

بدبختانه در بين همه مردم جهان و آيندگان، اولين قومى كه اتحاد مسلمين را نقض كرد، همان خود قوم رسول اللّه صلى الله عليه و آله بود كه با مخالفت و اعراض خود، راه را براى مخالفت سايرين هموار كردند، و به زودى خواهند فهميد كه چه كردند؟

(156) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

البته، مسئله تكذيب اختصاص به قوم رسول اللّه صلى الله عليه و آله نداشت، بلكه قوم يهود و ساير امم، چه در حيات آن جناب و چه بعد از آن، مخالفت و تكذيب نمودند، و البته مخالفت هاى همه در نزول عذابى كه از آن تحذير شده بودند، اثر هم داشت، با اين حال مى بينيم، تنها از قوم آن جناب اسم برد، و اين به خوبى مى فهماند كه مى خواهد بفرمايد: مخالفت قوم توست كه راه را براى مخالفت سايرين باز مى كند!

كه آن نيز زاييده حوادث اول هجرت، و حوادث اول هج_رت زاييده حوادث قبل از هجرت بود!

خلاصه، ريشه همه اين بدبختى ها، كه بر سر امت اسلام آمد، همان سرپيچى هايى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از قوم خود ديد!

اين نافرمانان، هر چند پيرامون لواى دعوت اسلامى انجمن شدند، و پس از ظهور و غلبه كلمه حق در سايه آن آرميدند، ولى افسوس كه به شهادت بيشتر آيات قرآن مجيد، جامعه پاك دينى، حتى يك روز هم خود را از لوث منافقين، پاك و مبرا نديد! مگر مى توان اين مطلب را ناديده گرفت، و وجود منافقانى را كه عده شان هم نسبت به جامع_ه آن روز ع_ده قابل م_لاحظه اى ب_ود، بى اثر دانست؟

(158) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مگر ممكن است بنيه چنين جامعه اى از آثار شوم چنين منافقينى سالم مانده و از شر آن جان به سلامت برده باشد؟

حاشا! رسول خدا صلى الله عليه و آله با آن عظمتى كه داشت، نتوانست آنان را اصلاح كند و جامعه آن روز هم نتوانست آن عده را در خود هضم نمايد، و به اجزاء صالحى تبديلشان سازد، تا چه رسد به جامعه بعد از رحلت آن جناب؟

معلوم است كه با رحلت آن جناب، اين آتش، كه تا آن روز زير خاكستر نهفته بود، بدون اين كه ديگر كسى از اشتعالش جلوگير باشد، هر دم گسترش شعله و زبانه اش بيشتر مى شود، همان طورى كه شد!!! اين كه فرمود:

- «از ب_راى هر وع_ده و وعيدى وقت_ى مق_رر است، و زود باشد كه بدانيد!» (67 / انعام)

تهديد صريحى است از وقوع عذاب حتمى!

ظهور نفاق گروندگان اوليه، بعد از رحلت پيامبر (159)

اما اين كه چه طور قرآن مجيد

در تهديد مسلمين و خبر دادن از وقوع عذاب و تفرقه كلمه آنان، خطاب را متوجه مشركين كرده است، دليلش اين است كه همه بدبختى هاى مسلمين را همين مشركين باعث شدند، آرى در اين گونه آثار مردم ام__ت واحده و عينا مانن__د يك تن واحد هستن__د، كه انح__راف يك عض__و آن ساير اعضا را مبتلا مى س__ازد. در خود قرآن مجي__د آيات بسيارى اين مطلب را تأييد مى كند.

بسيارى از آيات قرآن هست كه همه از وقوع عذاب هايى خبر مى دهند كه امت به جرم گناهكارى خود دچار آن شده و سپس عنايت الهى شامل حالشان گشته است. معلوم است كه گناه گذشتگان اين سوء عاقبت را براى امت به بار آورده است، و آين_دگان را ام_روز گ_رفتار س_اخت_ه اس_ت!

متأسفان__ه، با اين كه بحث و دق__ت در اين گون__ه آيات ضرورى است، لكن مفسرين

(160) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

و اهل بح_ث در اطراف آن ها بحث ننموده و سرسرى گذشته اند.

تعداد اين آيات در قرآن مجيد بسيار است كه اهميت فراوانى از لحاظ ارتباط با سعادت دنيا و آخرت امت، دارند.(1)

در روايات اهل سنت، ابن مردويه از عايشه روايت كرده كه او به مروان ابن حكم گفت: - من از رس_ول اللّه شني_دم ك_ه ب_ه پ_درت و جدت مى فرمود:

- شم_____ا شج_____ره ملع_____ون____ه در ق_____رآن هستي______د!

در روايات شيعه، در مجمع البيان، از ابى الجارود از امام محمد باقر عليه السلام نقل كرده كه ف_رم_ود: - عب_ارت «كَشَ_جَ_رَةٍ خَ_بيثَ_ةٍ» مث_ل بن_ى امي_ه است!

(162) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

تفسي__ر نويسان از قبيل طبرى و ديگران از سهل بن ساعد، و عبداله بن عمر، و يعل__ى بن مره، و حسين بن عل__ى، و سعيد بن مسي__ب نقل كرده ان__د كه منظ__ور از آيه:

- «وَ ما جَعَلْنَا الرُّءْيَا الَّتى اَرَيْناكَ اِلاّ فِتْنَةً لِلنّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِى الْقُرانِ...،» (60/اسراء) بنى اميه اند! و عين عبارت سعد اين است كه - رسول اللّه صلى الله عليه و آله در خواب ديدكه بن__ى فلان مانند ميمون ه__ا بر منبرش جست و خي__ز مى كنند، بسيار ناراحت شد، و ديگ__ر كسى او را خن__دان ندي__د ت__ا از دار دني__ا رحلت فرم__ود، و بع__د از اي__ن خواب بود كه آي_ه نامب_رده نازل شد.(1)

1- ال_مي___________زان ج 26، ص 80.

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (163)

شده، كه تخويف شان مى كنيم، ولى هر چه مى كنيم، جز بيشتر شدن طغيانشان نتيجه

(164) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نمى دهد، آن هم چه طغيان بزرگى!» (60/ اسرى)

تحليل آيه:

1 - خداى سبحان بيان نكرده كه آن رؤيا، كه به پيغمبر خود ارائه داده، چه بوده؟ و در ساير آيات قران نيز چيزى كه آن را تفسير كند نيامده است. x 2 - هم چنين، شجره ملعونه معلوم نيست كه چيست؟ كه خداوند تعالى آن را فتنه مردم قرار داده است. و در قرآن كريم شجره اى به چشم نمى خورد كه خداوند اسمش را برده و سپس آن را لعنت كرده باشد. (حتى شجره زقوم را كه نام برده و به فتنه توصيف كرده، آن را لعن نكرده است. و صرف اين كه در جهنم سبز مى شود و مايه عذاب ستمگران است باعث لعن آن نشده است).

از سياق آيات، پاره اى از جزئيات اين دو موضوع (يعنى رؤياى پيامبر

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (165)

و شجره ملع_ون_ه در قرآن،) را مى توان استفاده ك_رد.

1 - آيات قبلى بيان مى كرد كه بشريت، آخرش مانند اولش، در بى اعتنايى به آيات خدا و تكذيب آن است، و مجتمع هاى انسانى به تدريج، قرنى بعد از قرن ديگر، قريه اى بعد از قريه ديگر عذاب خداى را مى چشند، كه يا عذاب هلاكت است و يا عذابى كمت_ر از آن.

2 - آيات بعدى داستان ابليس و تسلط عجيب او را بر اغواى بنى آدم بيان مى كند.

آيات فوق الذكر همه در يك سياق هستند، و از اين وحدت سياق بر مى آيد كه داستان رؤيا و شجره ملعونه دو امر مهمى است كه يا به زودى در بشريت پيدا مى شود،

و يا آن كه در ايام نزول قرآن پيدا شده و مردم را دچار فتنه كرده و فساد را در آنان شايع ساخته و طغيان و استكبار را در آنان پرورش داده است.

(166) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

هم چنين با توجه به اين كه در آخر آيه مى فرمايد: «تخويف شان مى كنيم ولى هر چه مى كنيم جز بيشتر شدن طغيانشان نتيجه نمى دهد، آن هم چه طغيان بزرگى!» و در اول آيه فرموده: «به تو گفتيم كه پروردگارت احاطه به مردم دارد،» همين موضوع را تأييد مى كند.

با در نظر گرفتن آن چه كه گفته شد، اين را نيز در نظر بگيريم كه خداى سبحان شجره نامبرده را به وصف «ملعونه در قرآن» توصيف فرموده است، و از اين به خوبى بر مى آيد كه قرآن كريم مشتمل بر لعن آن است، و لعن آن شج_ره الان ه_م در مي_ان ل_عنت ه_اى ق_رآن م_وج_ود اس_ت.

حال ببينيم در قرآن شريف چه چيزهايى لعن شده است:

1 - در ق_رآن ابلي_س لع_ن شده است،

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (167)

2 - در ق_رآن يه_ود لع_ن ش_ده است،

3 - در قرآن مشركين لعن شده است،

4 - در قرآن من_افقين لع_ن شده است.

5 - و هم چنين مردمى ديگر به عناوينى ديگر لعن شده اند: مثل كسانى كه با حالت كفر بميرند، و يا آيات نازله خدا را كتمان كنند، و يا خدا و رسول را آزار نم_ايند، و امثال اين عناوين. در آيه مورد بحث شجره به اين لعنت ها وصف شده است:

شجره، همچنان كه به درخت هاى ساقه دار اطلاق مى شود، هم چنين به اصول و ريشه هايى كه از آن ها شاخه هاى فرعى جوانه مى زند، اطلاق مى شود، مانند ريش_ه ه_اى مذهبى و اعتق_ادى!

در

زبان عرب شجره مباركه به ريشه و دودمان مبارك گفته مى شود. رسول خدا صلى الله عليه و آله

(168) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

فرموده: - من و على از يك شجره ايم!

اگر در اين مسئله دقت زياد بكنيم اين معنا برايمان روشن خواهد شد كه شجره ملعونه يكى از همان اقوام ملعونه در كلام خداى تعالى هستند، كه صفات شجره را دارن__د، يعنى از يك ريشه منشعب ش__ده و نشو و نما كرده و شاخه هايى شده اند، و مانند درخت بقايى يافته و ميوه اى داده اند، و دودمانى هستند كه امت اسلام به وسيله آن آزم_اي__ش ش_ده و م_ى ش__ون__د!

و چنين صفاتى جز بر يكى از سه دسته از آن ها كه شمرديم، تطبيق نمى كند: مش_ركين، منافقين، و اهل كتاب.

بقا و نشو و نماى آن ها يا از راه زاد و ولد است - و هر خانواده از ايشان كه در ميان مردمى زندگى مى كنند دين و دنياى آن مردم را فاسد كرده و دچار فتنه شان مى سازند

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (169)

- و يا از اين راه در ميان مسلمين دوام يافته و در همه اعصار آثار شوم خود را مى بخشند - و يا از راه پيدا شدن عقيده ها و مذاهب فاسد، كه آن ها دور آن را گرفته و ترويجش مى كنند، و همچنان نسل به نسل آن را پايدار نگه مى دارند، و در آن لانه فساد به اس_لام ضرب_ه وارد مى كنند.

وقت__ى بنا شد شجره ملعون__ه به طور مسل__م يكى از سه فرق__ه باشد، حال ببينيم از اوض__اع و اح__وال زم__ان رس__ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله و زم__ان ن__زول آي__ه چه مى فهمي__م؟

به طور مسلم، در آن زمان از مشركين و اهل كتاب، يعنى يهود و نصارى، قومى كه چنين صفتى داشته

باشند، ظهور نكرد - نه قبل از هجرت و نه بعد از هجرت - زيرا تاريخ نشان مى دهد كه خداوند تعالى مسلمين را از شر اين دو طايفه ايمن كرده و استقلال داده بود، و در آيه شريفه: «امروز مأيوس شدند كفار از دين شما، از آن ها نترسيد و

(170) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

از من بترسي__د!» (3 / مائده) استقلال مسلمين را اعلام فرموده بود.

وقتى اوضاع و احوال صدر اسلام با مصداق بودن مشركين و اهل كتاب سازگار نشد، قهرا باقى مى ماند فرقه سوم، يعنى منافقين، كه در ظاهر مسلمان بودند، و تظاهر به اسلام مى كردند و در ميان مسلمانان يا از راه فاميلى و يا از راه پيروزى عقيده و مسلك، بقا و دوام يافته و در اعصار بعدى هم فتنه مسلمانان شدند.

آرى! جاى هيچ ترديدى نيست كه سياق آيه اشاره به ارتباطى دارد كه در ميان دو فقره آيه فوق برقرار است، مخصوصا با دقت در اين كه قبل از اين دو فقره احاطه خدا به مردم را بيان كرده، و بعدا تخويف و انذار آن ها را اعلام كرده و گفته است كه جز افزايش طغيان آن ها نتيجه نداده است. پس ارتباط اين چند فقره با يكديگر اين معنا را به خوبى روشن مى سازدكه آيه شريفه در صدد بيان و اشاره به يك امر است كه خداى سبحان به

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (171)

آن احاطه دارد و خطرى است كه موعظه و تخويف از آن نكاسته، بلكه بيشترش مى كند!

با در نظر گرفتن اين جهات، معلوم مى شود، كه خداى سبحان، شجره ملعونه را در عالم خواب به رسول گرامى خود نشان داده،

و آن گاه در قرآن بيان فرموده، كه: آن شجره اى كه در رؤيا نشانت داديم، و پاره اى از رفتارشان را در اسلام برايت ارائه كرديم، فتنه اسلام خواهد بود!!

پس حاصل آيه اين شد كه:

- «... ما شجره ملعونه در قرآن را كه تو با معرفى ما آن را شناختى، و در رؤيا پاره اى از فسادهايش را ديدى، قرار نداديم مگر فتنه براى م__ردم و بوته آزمايشى كه يكايك مردم در آن امتح_ان مى شون_د و م__ا به هم__ه آن_ان احاط__ه داري__م!» (60 / اسرى)

در روايات اسلامى (در درّ منثور) روايت شده كه سهل بن سعد گفت:

(172) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

- رسول خدا صلى الله عليه و آله در خواب ديد كه بنى فلان (بنى اميه) در منبرش جست و خيز مى كنند، آن طور كه ميمون ها مى كنند، بسيار ناراحت شد و تا زنده بود كسى او را خندان نديد...!

از ابن عم__ر روايت شده كه رس__ول خدا صلى الله عليه و آله فرم_ود:

- من فرزندان حكم بن ابى العاص را در خواب ديدم كه بر فراز منبرها بر آمده اند، و ديدم كه در ريخت ميمون ها بودند... منظور از شجره ملعونه دودمان حكم بن ابى العاص است.

از يعلى بن م_ره روايت شده كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله فرمود:

- در خواب ديدم كه بنى اميه در همه شهرها بر فراز منبرها بر آمده اند، و اين كه به زودى بر شما سلطنت مى كنند، و شما ايشان را بدترين ارباب خواهيد يافت! آن گاه

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (173)

رس_ول خدا صلى الله عليه و آله از آن ب_ه بعد در اندوه عميقى فرو رفت...!

از ع_ايشه روايت شده ك_ه روزى ب_ه مروان حكم گفت:

- من خود از رسول اللّه شنيدم كه به پدرت و جدت

مى فرمود: شماييد آن شجره ملعونه در قرآن!

در تفسي_ر بره_ان از اب_ى هريره روايت ك_رده كه گفت:

- روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: در عالم رؤيا بنى الحكم و يا بنى العاص را ديدم كه بر فراز منبرم جست، آن طور كه ميمون ها بالا و پايين مى روند. آن روز رسول خدا آن قدر ناراحت به نظر مى رسيد كه تو گويى خشم از سر و روى نازنينش مى بارد، و ديگ_ر تا زنده بود كسى او را خندان نديد تا از دنيا رحلت فرم_ود.

در تفاسير شيعه نيز از ائمه معصومين در اين معنا روايت زياد است. اين كه در

(174) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

بعضى روايات اسم بنى اميه و در بعضى اسم ديگران با بنى اميه ذكر شده صحيح است، و اين امر اختصاص به بنى اميه ندارد، و مانند آن چه در تفسير آيه 26 سوره ابراهيم آم__ده: شج__ره خبيث__ه دو طايف__ه از قريش هستن__د كه از همه طواي__ف فاسق ترند! (1)

1- الميزان ج 25، ص 234.

بنى اميه: شجره ملعونه در قرآن (175)

كردند.

هر يك از يهود و نصارى و مجوس، به دليل آيه 29 سوره توبه: «مِنَ الَّذينَ اُوتُوا الْكِتابَ» مانن__د مسلمين، ام__ت واح__د و جداگ__ان__ه اى هستند، هر چن__د مانن__د مسلمين در پ__اره اى عقايد به شعب و فرقه هاى مختلفى متفرق شده و به يك_ديگ_ر مشتب_ه ش_ده باشن_د.(1)

اهل كتاب از نظر قرآن كيست؟ (177)

انكار كردند - به خصوص كسانى كه گفتند: مسيح پسر خداست، يا آن هايى از يهود كه گفتند: عُزير پسر خداست، يا آن هايى كه گفتند: ما پس_ران و دوست_ان خ_داييم!

3 - «شرك بسيار خفى»: خفى تر از شرك اهل كتاب، قائل شدن به استقلال اسباب در تأثير، و اعتماد بر آن هاست.

4 - «آخرين مرحله شرك خفى» مى رسد به شركى كه جز مُخلَصين از آن ره_ايى نمى يابند، و آن «غفلت از خدا» و التفات و توجه به غير اوست!

(180) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

همه اين ها شرك است! ولى اط_لاق فع_ل، غير از اطلاق وصف است.

(يعنى گفتن اين كه فلانى شرك ورزيد، غير از اين است كه بگويند فلانى مشرك است). چنانكه كفر ورزيدن بر ترك كردن فرايض اطلاق مى شود، ولى تارك فرايض را كافر نمى گويند! كسى كه فريضه حج را ترك كند «كافر به حج» گفته مى شود، ولى «ك_اف_ر» به ط_ور مط_لق گفته نمى شود.

ب: عدم اطلاق شرك به اهل كتاب

اطلاق «مشركين» در قرآن كريم بر اهل كتاب معلوم نيست، به خلاف «كافرين»، و در جاهايى كه مصداقش معلوم است منظور، غير اهل كتاب است، مانند آيه 1 سوره

اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها (181)

بينه: «لَمْ يَكُنِ الَّذينَ كَفَروُا مِنْ اَهْلِ الْكِتابِ وَ الْمُشْرِكينَ مُنْفَكّينَ حَتّى تَأْتِيَهُ_مُ الْبَيِّنَ_ةُ...،» كه عن_وان مش_ركي_ن در آن آي_ه، غير از اه_ل كت_اب است.

در آيات زير نيز مراد از مشركين، غير اهل كتاب است:

1 - «مشركان پليدند، پس نزديك مسجدالحرام نشوند!» (28 / توبه)

2 - «چگ__ون__ه ب___راى مش__رك__ان پيم__ان__ى ب__اش__د...؟» (7 / توبه)

3 - «ب__ا مشركي__ن هم__ه ب__ا ه____م ك____ارزار ك_ني___د...!» (36 / توبه)

4 - «مش__ركي__ن را ه__ر ج__ا ك__ه ي__افتي__د،

بكشي___د...!» (5 / توب__ه)

ظاهر آيه مورد بحث نيز كه فرموده: «با مشركات ازدواج نكنيد مگر اين كه ايمان بياورند،» انحصار حرمت، به ازدواج با زنان و مردان مشرك، يعنى بت پرست است، نه اهل كتاب!

(182) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ج: حليت خوراك اهل كتاب، و ازدواج با زنان آن ها

آي__ه 5 س_____وره م___ائ___ده م____ى ف__رم__اي______د:

- «امروز، پاكيزه ها براى شما حلال شد، و خوراك كسانى كه كتاب به ايشان داده شده براى شما حلال است، و خوراك شما هم براى ايشان حلال است، و زنان پاكدامن از مؤمنات و زنان پاكدامن ازكسانى كه پيش از شما به ايشان كتاب داده شده است... .»

اين آيه مختص زنان اهل كتاب است. در اين آيه طعام اهل كتاب و زن ه_اى پ_اك_دام_ن ش_ان را ب_راى م_ؤم_ني_ن ح_لال ك_رده اس_ت.

گويى دل هاى مؤمنين پس از آن همه تشديد و سختگيرى كاملى كه در معاشرت و

اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها (183)

آميزش و ارتباط با اهل كتاب، از شرع ديده اند، درباره حلال بودن غذاى اهل كتاب قدرى دچار اضطراب و تردد است، براى رفع اين معنى جريان حلال بودن «طيبات» به طوركلى را هم بدان ضميمه ساخته تا بفهمند كه غذاى آنان هم از نوع ساير «طيبات» حلال است، و بدين وسيله ناراحتى و ترديدشان برطرف گشته و دل هايشان آرامش يابد. پيوند زنان عفيف مؤمن به زنان عفيف اهل كتاب در جمله: «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذينَ اُوتُو الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ...،» نيز از همين نوع پيوند است. منظور از جمله «وَ طَعامُ الَّذينَ اُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ...،» بيان حلال بودن غذاى اهل كتاب براى مسلمانان به طور حكمى مستقل، و بيان حلال بودن غذاى

مسلمانان براى اهل كتاب به طور يك حكم مستقل ديگرى نيست، بلكه منظور بيان يك حكم است و آن ثبوت حليت و برداشتن حرمت از طعام است، بيان اين كه

(184) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

منع_ى در مي_ان نيس_ت ت_ا ب_ه يك__ى از دو ط_رف تعل_ق ي_اب_د.

ولى اين حليت شامل آن غذاهايشان كه چون گوشت خوك «تذكيه»پذير نيستند، و يا تذكيه پذيرند ولى آنان تذكيه و ذبح شرعى نكرده اند، مثلاً نام خدا را بر آن نبرده اند، و يا ساير شرايط كشتار شرعى را به كار نبسته اند، نخواهد بود.

خداوند سبحان اين محرمات را در چهار آيه سوره بقره و مائده و انعام، فسق و پليد و گناه ناميده است! و اين دور از ساحت قدس الهى است كه آن چه را پليد و گناه و فسق ن_اميده، منت گذاشته با جمله «اُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ...،» حلال فرمايد!

اين كه در متعلق حكم، وصف آورده و فرموده: زنان عفيف از آنان كه كتاب داده شده اند، و نفرموده: زنان عفيف از يهود و نصارى، و حتى نفرموده: زنان عفيف از اهل كتاب، اشاره اى به علت حكم دارد، لسان آيه هم لسان منت گذارى است و مقام هم

اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها (185)

مق_ام تخفيف و آسانگيرى است، پس معنى آيه چنين مى شود كه:

- ما با تخفيف و تسهيل در بر داشتن حرمت ازدواج ميان مردان شما و زنان عفيف اهل كتاب، بر شما منت مى گذاريم، آنان از ساير طوايف غير مسلمان به شما نزديكترند، اينان كتاب داده شده اند، و بر خلاف مشركين و بت پرستان، كه منكر نبوتند، اينان به توحيد و اساس پيامبرى ايمان دارند.

اين قسمت هم ناگفته نماند كه

آيه مباركه، زنان عفيف اهل كتاب را بدون هيچ گونه قيدى (يعنى ازدواج دائم يا منقطع) براى مؤمنين حلال نموده است و تنها اجرت دادن و اين كه لذت به طور پارسايى باشد، نه به طور زنا و رفيق گيرى، به عنوان شرط حليت مزبور ذكر شده است، و در نتيجه هر گونه ازدواج با آنان، چه به طور دائم و چه منقطع صحيح و جايز است.

(186) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

د: هشدار در معاشرت و آميزش با اهل كتاب

در پايان آيه، خداى تعالى هشدارى مى دهد كه:

- «هر كس نسبت به ايمان كفر ورزد، اعمالش باطل مى شود، و در آخرت از زي_انك_اران اس___ت!» (5 / مائده)

اين جمله متمم بيان سابق و در مقام هشدار مؤمنين از خطرى است كه ممكن است با تسامح در اوامر الهى و سهل انگارى درباره كفار متوجه ايشان شود، خداوند كه غذاى اهل كتاب و زنان عفيفشان را براى مؤمنين حلال كرد براى تخفيف و تسهيل كارشان، و اي__ن كه وسيله اى براى نش__ر تقوى و سراي__ت اخلاق پاك اسلامى از مسلمانان به

اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها (187)

ساير فرقه ها بشود، و در نتيجه ايشان را به طرف دانش سودمند و كار خوب سوق دهد.

اي__ن است هدف از اين حليت، نه اين كه وسيله اى براى سقوط در دامان هواها و افتادن به وادى هوس ها و افراط در محب__ت و عشق شهوات گشته و در نتيجه سبب تسلط اخلاق آن فرقه هاى گمراه بر اخلاق مسلمانان شده و فسادشان بر صلاح مسلمان__ان غلبه كند، و ه__رج و م__رج شده و مؤمنين به قهقرى برگردند، و در نتيجه اين منت اله_ى فتنه و مصيبتى مهلك،

و اي__ن تخفي__ف كه نعمت بود نقمت و بلايى شود!!

بدين مناسبت، خداوند متعال مؤمنين را، پس از بيان حليت طعام و زنان عفيف اهل كتاب، بيدارباش داده كه در استفاده از اين نعمت الهى طورى افراط و بى قيدى به كار نبندند كه به كفر ايمان و ترك اركان دينى و اعراض از حق بينجامد، كه اين موجب هدر رفتن اعمال بوده و به زيانكارى آخرت مى كشد!

(188) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ه : حرمت ازدواج با زنان كافر

قرآن در آيه 10 سوره ممتحنه ازدواج با زن_ان كافر را تحريم مى كند:

- «به عصمت ه__ا (عقدهاى) زن__ان كافر چن_گ مزنيد!» (10 / ممتحنه)

در اين آيه، عنوان «زنان كافر» اعم از مشركات است. و شامل اهل كتاب هم مى شود، زيرا «كافر به حسب نامگذارى» شامل اهل كتاب هم مى شود، به طورى كه نبودن آن در م_وردى م_وجب اي_ن است كه عن_وان «م_ؤمن» در آن مورد صادق باشد.

بر اساس ظاهر اين آيه، هرگاه مردى ايمان آورد، و زنش «كافر» باشد، نمى تواند ب_ه هم_ان زوجيت س_ابق اكتف_ا كن_د، مگ_ر آن كه زنش هم ايم_ان بياورد.

حكمت تحريم ازدواج با زنان و مردان مشرك، اين است كه آن ها اعتقادشان باطل

اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها (189)

است و در گمراهى سير مى كنند، از اين جهت ملكات رذيله اى كه كفر و نافرمانى را در نظرها جلوه مى دهد و جلو چشم ها را از ديدن حق و حقيقت مى گيرد، در ايشان رسوخ كرده، و در گفتار و كردارشان دعوت به شرك و رهنمايى به هلاكت را ثابت نموده است، عملاً آن ها با گفتار و كردار خويش دعوت به دوزخ مى كنند.

اين دستور عدم ازدواج با مشركات

به مناسبت اين است كه از آميزش مؤمنان با كسانى كه نزديكى با آن ها انسان را از خدا دور مى سازد، جلوگيرى كند.

خداى تع_الى مى فرمايد:

- «اگر با كنيز با ايمان__ى ازدواج كنيد، كه از جهت كنيز بودن در نظر مردم خوار و بى ارزش است، بهتر از اين اس__ت كه با زن بى ايم__ان و مشركى ازدواج كنيد، هر چند كه آن زن داراى حس__ب و نس__ب و ث_روت و ساير چيزهايى باش__د كه عادت__ا موجب رغبت مردان

(190) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مى ش__ود.» (221 / بقره) (1)

مقام و جاه خود را زيادتر كنند. مى فرمايد:

- علماى اهل كتاب، احكام نازل شده از ناحيه خدا را در برابر بهايى اندك فروختند، همين مبلغ اندك عبارت است از خوردن آتش، و فرو بردن آن در شكم

(192) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

خ_ود، و بالاخ_ره اختيار ضلالت بر هدايت!

و آن جرم__ى كه از ايشان بيشت__ر به چشم مى خ__ورد و روشن تر است، اين است كه بر اين ك__ار خ__ود ادام_ه مى دهن_د، و ب__ر آن اص__رار مى ورزن_د:

- «مگر چقدر بر آتش و سوختن در آن صبر دارند؟» (175 / بقره) (1)

كفر، آغاز نفاق

از هجرت بود، و حتى در اوايل هجرت هم جمعى از ايشان دعوت اسلام را پذيرفتند و بر نبوت حضرت خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله شهادت دادند، و شهادت دادند كه اين همان پيغمبرى است ك_ه در كت_اب هاى آنان بش_ارت ب_ه آم_دنش داده شده است.

قرآن شريف همين معنا را از ايشان حكايت كرده و مى فرمايد:

- «شاهدى از بنى اسرائيل به وصف آن گواهى داده و ايمان آورده است...!» (10 / احقاف)

و اما نصارى، قومى از ايشان نيز در آن روزگار بر دين حق بودند، و هيچ گونه عنادى نسبت به دعوت اسلام نشان ندادند. مانند: قومى از نصاراى حبشه، به طورى كه در داست__ان هجرت مسلمي__ن به حبشه نقل ش__ده است. و هم چنين جمعى از غير مردم حبشه، همچنان كه قرآن كريم درباره آنان فرموده: «كسانى كه قبل از قرآن كتابشان داديم، به قرآن ايمان مى آورند،» و نيز فرموده: «از قوم موسى كسانى بودند كه به حق

رفتار اهل كتاب قبل و بعد از هجرت (195)

هداي__ت و به او ب__اور مى كردن__د.» (52 / قصص و 160 / اعراف)

و هم چنين مجوس آن روز هم در انتظار بعثت و فرج خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله ، و ظهور دينى كه حق و عدالت را گسترش دهد، به سر مى بردند، و مانند مشركين با حق دشمنى و عناد نمى ورزيدند.

و نفى تثليث، و نفى ساير عقايد باطله و معارف و احكام تحريف شده اهل كتاب. در آيه بعدى خداوند متع__ال ادعاهاى بى مورد و درخواست هاى اهل كتاب را متذكر ش__ده و مى ف__رم__ايد:

- «همچنان كه بر اهل كتاب، از يهود و نصارى، كتاب نازل كرديم، بر تو نيز قرآن را نازل كرديم، به زبان خ__ودت، و در حالى كه مشتمل بر حكم الهى (يا حاكم بين مردم) است، و تو اگر خواست هاى اهل كتاب را پي__روى كنى، و مانند ايش__ان طمع بدارى كه به غير ق__رآن آيت ديگرى بر تو نازل شود، و يا با ايشان مداهن__ه نموده و به پاره اى از احكام منسوخ يا تحريف شده ايشان متمايل شوى، ما تو را به عقوبت مى گيري__م، و در آن وقت اس__ت كه به

برخورد ناشايست اهل كتاب بعد از هجرت (197)

غير خدا دادرسى نخواهى يافت، و كسى تو را از عذاب خدا نجات نتواند داد.» (37 / رعد) (1)

1- الميزان ج 22، ص 289.

(198) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

هر يك از اديان يهود و نصارى بود، آن ها را جداگانه شرح داد...،

مانند عقيده يهود بر: «بسته بودن دست خدا،»

و عقي_ده نصارى بر: «خ__دا ب_ودن م__س_ي_ح،»

و آن گاه براى اين كه كلام در ايفاى منظور بليغ و رسا و كامل شود نمونه اى هم از حال مشركين بر حال آن دو طايفه افزود تا شنونده حال و عقايد و رفتار اين سه ملت را كه بزرگترين ملت هاى روى زمين هستند، مشاهده كرده و با احوال و عقايد و رفتار مسلمين مقايسه كنند، تا حقانيت معارف اسلام را به خوبى درك كرده و بدانند كه يهود

(200) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

و نصارى و وثنى ها از نظر دورى و نزديكى به اسلام يكسان نيستند. يهود و مشركين شديدترين عداوت را نسبت به اسلام دارند، ولى مسيحيان موضعشان از آنان بسيار ملايم تر است.

اختلاف مواضع اهل كتاب در قبال اسلام (201)

2 - مسيحيان، دوست ترين مردم نسبت به مؤمنين

ق_رآن ش_ريف درب_اره م_وض_ع مسيحي_ان م_ى فرم_ايد:

- «هر آينه مى يابى آنان را كه گفتند ما نصارائيم، دوست ترين مردم نسبت به مؤمنين، و اين براى اين جهت است كه ملت نصارى، داراى قسيس ها و رهبان ها هستند، و اصولاً مردمى هستند كه تكبر نمى ورزند! و وقتى مى شنوند قرآنى را كه به رسول اللّه نازل شده، مى بينى كه چشم هايشان از اشك پر مى شود، براى اين كه آن ها حق را شناخته ان__د و از اين جه__ت دل هايشان ن__رم و اشكش__ان جارى مى ش_ود و مى گويند:

- بار پروردگارا! ايمان آورديم! پس ما را هم در سلك كسانى بنويس كه شهادت به حقانيت دين دادند! چه خواهد بود براى ما اگر ايمان به خدا، و به آن چه از حق

به سوى

(202) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ما نازل شده، بياوريم، كه خداوند ما را در سلك مردم صالح در آورد؟! در نتيجه اين رفتارشان، و به پاس اين گفتارشان، خداوند بهشت هايى پاداششان داد كه از زير آن نهرها روان است و آنان در آن بهشت ها خالد و جاودانند. و اين پاداش، پاداش نيكوكاران است!» (82 تا 85 / مائده)

3 - دليل نزديكى مسيحيان به مسلمانان

دلي__ل اين كه خداوند مسيحيان را از جهت دوستى با اسلام نزديكترين ملت ها معرف__ى فرمود اي__ن اس__ت ك__ه از اين مل__ت، عده بيشت__رى به اس__لام گرويدن__د و به رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله ايم__ان آوردن_د.

اختلاف مواضع اهل كتاب در قبال اسلام (203)

البته اين سؤال پيش مى آيد كه از يهود و مشركين نيز عده زيادى به دين اسلام گرويدن__د، مانند عبداله بن سلام با اصحاب يهودى اش، از يهود؛ و عده قابل ملاحظه اى از كفار و مشركي__ن: كه مجموعا ملت مسلم__ان امروز را تشكي__ل مى دهند، ولى چرا فق__ط مسيحي__ان مورد مه_ر و تعري__ف الهى قرار گرفته ان__د؟ ج__واب اي__ن اس__ت كه:

- نحوه اسلام آوردن اين چند ملت مختلف بوده است. مثلاً نصارى بدون مبارزه، بلك__ه پس از تشخيص حقاني__ت اسلام، با كمال شيفتگى و شوق به اسلام گرويده اند، در حال__ى كه هيچ اجب__ار و اكراه__ى در كارشان نبود و مى توانستن__د با جزي__ه دادن به دين خود ادامه بدهن_د و لكن اس_لام را بر دين خ__ود ترجي__ح دادند و ايم__ان آوردند.

- به خلاف مشركين كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله از ايشان جزيه نپذيرفت، و چيزى جز اسلام آوردن از ايشان قبول نكرد.

(204) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

پس عده مشركين كه ايمان آوردند دلالت بر

حسن اسلام آن ها ندارد، زيرا آن ها پس از آن همه آزار و شكنجه كه به پيامبر اسلام روا داشتند، و آن همه جفا و قساوت و بى رحم__ى كه نسبت به مسلمين روا داشتن__د، بالاخره اسلام آوردن_د. و هم چنين يهود:

- يهود نيز مانند نصارى مختار بودند كه ايمان بياورند يا جزيه بدهند، لكن به آسانى اسلام را قبول نكردند، بلكه مدت ها در نخوت و عصبيت خود پافشارى كردند، و عليه اسلام خدعه و مكر به كار بردند، و عهدشكنى ها كردند، و خواهان بلا و مصيبت مس_لمين ب_ودند، و بالاخره صفحات تاريخ را از خاطرات تلخى كه مسلمين آن روز از يهود ديدند، پر كردند، خاطرات دردناكى كه تلخ تر و دردناك تر از آن ه__رگ_ز تصور ندارد!

اختلاف مواضع اهل كتاب در قبال اسلام (205)

4 - مواضع يهود و نصارى بعد از پيامبر

رفتار و عكس العمل هاى متفاوتى كه يهود و مشركين از يك طرف و نصارى از طرف ديگر در زمان رسول اللّه صلى الله عليه و آله از خود نشان دادند، همان را پس از آن حضرت نيز داشتند، افرادى كه از ملت مسيح در قرون گذشته به ميل و رغبت دعوت اسلام را قب_ول ك_ردند، بسي_ار زياد و بى شم_ار ب_ودند.

برعكس افرادى كه از يهود و مشركين در آن مدت طولانى به دين اسلام گرويدند بسيار كم و انگشت شمارند.

همين ادامه داشتن برخوردهاى مختلف آنان در قرون متمادى و طولانى خود شاهد و گ_واه م_حكم_ى است ب_ر ص_دق دع_وى ق__رآن!

(206) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

5 - تحليلى بر مواضع مسيحيان

در آيات فوق خداى تعالى دليل نزديكى نصارى به اسلام را چنين بيان فرموده است:

- عامل اول، زيادى محبت و انس مسيحيان نسبت به مسلمين،

كه در ساير ملل م_ورد اش_اره نب_وده است.

- عامل دوم، كه در ساير ملل نيست، اين است كه در بين نصارى علماء زيادند. - عامل سوم، اين كه در بين آن ها زهاد و پارسايان فراوانند.

- ع_امل چهارم، اين ك_ه ملت ن_صارى مردمى متكبر نيستند.

همين سه عامل آخرى است كه كليد سعادت آنان و مايه آمادگى شان براى سعادت و خوشبختى است.

اختلاف مواضع اهل كتاب در قبال اسلام (207)

از لحاظ دين، عامل سعادت اين است كه انسان عمل صالح را بتواند تشخيص دهد، و بعد آن را انجام دهد، يا بهتر بگوييم: سعادت زندگى به داشتن ايمان و اذعان به حق و سپس عمل برطبق آن است.

بنابراين، انسان، اول احتياج به علمى دارد كه بتواند حقيقت دين را تشخيص دهد. موانع اين تشخيص همان استكبار است كه بايد از خود زايل كند. سپس جامعه اى است كه در آن اگر مردانى دانشمند باشند كه به حق عمل كنند، فرد نيز به آن ها تأسى جويد، و آخر از همه اين كه افراد آن جامعه در برابر حق خاضع باشند و تكبر نورزند!

اما خداى تعالى نزديكى نصارى را به پذيرفتن دعوت رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، كه دعوت حق دينى بود، از همين جهت دانسته كه نصارى در درجه اول رجال دانشمندى به نام كشيش، و هم چنين مردانى، كه به حق عمل كنند به نام رهبان، داشتند، و در درجه سوم،

(208) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مردمش هم متكبر و بيزار از حق نبوده اند. دانشمندانى داشتند كه مرتب مردم را به عظمت حق و به معارف دين آشنا مى كرده اند. زهادى داشته اند كه گفتار دانشمندان و دستوراتشان را به كار مى بستند، و بدين وسيله

عظمت پروردگار و اهميت سعادت دنيوى و اخروى مردم را عملاً به آنان نشان مى داده اند. و در خود اين ملت هم اين خصلت بوده كه از قبول حق استنكاف و ننگ نداشته اند.

به خلاف يهود - كه گرچه در آنان هم «احبار» بوده است و لكن چون نوع مردم يهود به م__رض تكبر دچ__ار بودند همين رذيل__ه آنان را به لجاج__ت و دشمن__ى واداشته اند و در نتيجه س__د راه آمادگى شان براى پذيرفتن حق شده است. و هم چنين مشركين كه نه تنه__ا داراى آن رذيل__ه بوده اند بلك__ه رجال علمى و م__ردان زاه__د را هم نداشته اند.

همه گفتار و افعالى كه خداوند سبحان در آيه فوق از نصارى نقل مى كند در حقيقت،

اختلاف مواضع اهل كتاب در قبال اسلام (209)

تصديق و گواه مطلبى است كه قبلاً فرموده بود، و آن اين كه نصارى نسبت به يهود به مردم با ايمان نزديكترند، و محبتشان نيز بيشتر است، و نيز وجود علم نافع و عمل صالح و خضوع در برابر حق را در بين آنان تحقيق و بررسى مى كند، و نيز مى فهماند كه همه اين مزايا براى اين بوده كه در ميان آنان كشيش ها و رهبان ها زيادند، و خ_ودشان مردمى بى تكبرند!

البته، عموميتى كه درباره مسيحيان در آيه وجود دارد، درباره مردمى بوده كه نبوت حضرت خاتم النبيين را قبول داشته و در انتظار بعثت او بوده اند، و تا زمانى كه اين مردم رفتار خود را تغيير نداده اند مدح و تعريف آيه در حقشان صادق است، همانگونه كه در هر جاى قرآن شريف از مسلمين ستايش به عمل آمده، آنان نيز تا وقتى مورد ستايش آن آياتند كه فضايل مسلمين صدر اسلام

را در خود نگه دارند، وگرنه آيه

(210) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

در مدحشان نخواهد بود!! (1)

1- ال_مي_____زان ج 11، ص 134.

اختلاف مواضع اهل كتاب در قبال اسلام (211)

و زمينه هاى آن (213)

- «اين پيامب__ر را مى شناسند، همان گون__ه كه پسران خ__ود را مى شناسن_د!» (146 / بقره)

- «محم__د رسول اللّه، و كسانى كه با اويند، بر كف__ار سختند و در ميان خود با هم مهربانن_د... اي__ن است وص__ف آن ها در ت__ورات اما وص__ف آن ها در انجيل...!» (29 / فتح)

و علاوه بر مطالب بالا، پيامبر الهى اسلام حكم «رجم» را كه يهود نهان كرده بودند، و در آن باره بزرگنمايى مى كردند، روشن فرمود:

- «اندوهن__اك نسازد تو را كسانى كه در كف__ر تندروى مى كردن__د!» (176 / آل عمران)

اين حكم هنوز هم در تورات در «اصحاح» و «سفر تثنيه» برايشان معروف مى باشد.

اما قسمت__ى كه پيامبر اسلام عف__و نموده و كارى بدان نداشته است، موارد بسي__ارى اس__ت كه آن__ان نه__ان مى ك__ردن__د. گ__واه اي__ن مطل__ب اختلافات فاحش__ى اس__ت كه در ت__ورات و انجي_ل اس___ت:

(214) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

تورات فعلى، در قسمت توحيد و نبوت مطالبى دارد كه نمى توان به خدا نسبت داد، مانند جسم بودن خدا، ورود خدا در مكان معين، و نظير اين ها... و اقسام كفريات و فسق ها و لغزش هايى كه به پيامبران بزرگ نسبت مى دهد. و نيز معاد را كه اساس اديان بوده و هيچ دينى بدون معاد نمى تواند برپا باشد، به طور كلى از تورات حذف كرده اند.

و در انجيل هايى كه در دست است، خصوصا انجيل يوحنا، عقايد شرك و بت پرست__ى ترويج شده است! (1)

عمل نمودن بر طبق آن ك_م_ك ح_ال يك_ديگ___ر ب_اشيم...!

اين خطابى است كه به «اهل كتاب» به طور عموم شده است، دعوتى كه با عبارت «تَعالَوْا اِلى كَلِمَةٍ...،» شروع شده، در حقيقت دعوتى است كه به اجتماع بر معناى كلمه، يعنى عمل كردن به آن شده است!

يعنى، اهل كتاب را به كلمه «اَلاّ نَعْبُدَ اِلاَّ اللّهَ!» دعوت كرده است. و اين همانا دعوتى است كه به توحيد عملى (ترك نمودن پرستش غير خداوند) نموده است، نه آن كه تنها به اعتقاد وحدت و يكتايى خدا باشد.

(216) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اما در آيه شريفه تنها به گفتن «الاّ نَعْبُدَ اِلاَّ اللّهَ!» براى قطع نمودن ماده شرك (شركى كه لازمه اعتقاد تثليث يا اتخاذ پسر و امثال آن باشد،) قناعت نكرده است، بلكه آن را با عبارت: «وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئا،» و عبارت: «وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضا اَرْبابا،» همراه ذكر نموده تا بدان وسيله «ماده شرك» را ريشه كن سازد، و مجرد نام گذاشتن عبادتى به عنوان «عبادت خدا» موجب اختصاص آن عبادت به خداى سبحان نمى گردد، مگر آن كه اعتقاد انسانى از شرك خالص شود، و ضمير او از عقايد و آرايى كه از اصل شرك زاييده شده، پاكيزه گردد! زيرا اگر ضمير و باطن آدمى از آن ها خالص نباشد، پرستش شود - هر چند در ظاهر نام آن عبادت را مخصوص يكى از شريكان نمايند - در واقع بر اساس ش_رك روييده و عين__ا يك نحو عب__ادت غير خداون__دى خواه__د بود.

- «فَ_اِنْ تَ_وَلَّوْا فَقُولُ_وا اشْهَدُوا بِاَنّ_ا مُسْلِمُونَ!»

دعوت به كلمه توحيد بين اديان (217)

- پس اگر روى گرداندند و قبول نكردند، بگو، شاهد باشيد

كه ما مسلمان و تسليم فرمان اوييم!» (64 / آل عمران)

در اين جا استشهاد مى كند كه پيغمبر گرامى خدا و پيروانش بر دينى كه پيش خدا مرضى و پسنديده است - يعنى دين اسلام - بوده و تسليم فرمان خدايند... اِنَّ الدّينَ عِنْدَ اللّ_هِ الاِْسْلامُ! (19 / آل عمران)

از جنبه تاريخى در روايات اسلامى آمده است:

رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله مسيحي_ان وف_د نج_ران را طل__ب ك_رده و ب__ه آن__ان ف___رم___ود:

- «يا اَهْ_لَ الْكِت__ابِ تَعالَوْا اِلى كَلِمَ__ةٍ سَواءٍ بَيْنَن__ا وَ بَيْنَكُ__مْ اَلاّ نَعْبُ__دَ اِلاَّ اللّ__هَ وَ...!

- اى اهل كتاب! بياييد از كلمه اى كه ميان ما و شما يكسان است (كلمه توحيد) پيروى كنيم:

- جز خداى يكتا هيچ كس را نپرستيم! و چيزى را با او شريك قرار ندهيم! و

(218) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ب_رخى ب_رخى ديگ_ر را ب_ه ج_اى خ_دا ب_ه رب_وبيت ن_پ_ذي_ري_م...!»

در بعض روايات ديگر دارد كه:

رسول اللّه صلى الله عليه و آله يهوديان مدينه را به آن دعوت نمود تا به ناچار «جزيه» را قبول كردند. روشن است كه دعوت هر دو گروه اهل كتاب به كلمه توحيد منافاتى با آن ندارد كه آيه ابتدا درباره دعوت مسيحيان نجران نازل شده باشد.(1)

تشريعى است.

بعضى از مفسرين گفته اند كه اين آيه در مقام تشريع حكم نيست، بلكه اخبار از يك امر تكوينى مى كند، يعنى خبر مى دهد كه قضاى حتمى الهى، يهوديان را خوار گردانيده است، چنانكه يهوديان پيش از اسلام نيز جزيه ده مجوسيان و بعض شعبه ه_اى ايش_ان در تحت ق_درت و نف_وذ نصارى بوده اند.

(220) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اين معنى گرچه فى نفسه اشكالى ندارد، بلكه بقيه آيه هم مؤيد آن مى تواند باشد، زيرا در آن توضيح مى دهد كه آن چه بر سر آن ها آمد به خاطر گناهان و نتيجه كردار خودشان بود، لكن لازمه آن اختصاص دادن آيه شريفه به طايفه يهود خواهد بود با اين كه اختصاصى در لفظ آيه نيست. آيه شريفه مى فرمايد:

- «هرگز به شما زيانى نزنند جز اندكى، و اگر با شما بجنگند به شما پشت مى كنند، سپس يارى نشوند، هر كجا يافت شوند ذلت و خوارى بر آنان مسلم است! مگر به رشته اى از جانب خدا (چون دادن جذيه) يا از جانب مردم (مانند در امان بودن) چنگ زنند. آنان قرين خشم و غضب خداوندى شدند، و مسكنت بر آنان مقرر شد! زيرا آيه هاى خدا را انكار مى كردند و پيغمبران را به ناحق مى كشتند، بدان جهت كه عصيان كردند و تجاوز پيشه بودند! همه اهل كتاب يكسان نيستند: طايفه اى از آنان در دل شب تلاوت آيات خدا را مى كنند، و به سجده

اهل كتاب در ذمه اسلام (221)

مشغولند، اينان به خدا و روز جزا ايمان دارند، و امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و به نيكوكارى و اعمال خير مى شتابند، اينان به حقيقت از صالحانند! در برابر خوبى هايى

كه مى كنند، هرگز ناسپاسى نبينند! زيرا كه خدا به حال پرهيزكاران آگاه است، اما، آن ها كه كافرند، ام__وال و اولادشان در قب__ال خدا سودشان نمى دهد، آنان اهل جهنم، و در آن هميشه جاودانند!»(111تا116/آل عمران)

خداى تعالى در ادامه آيات فوق مؤمنين را از اين كه با اهل كتاب دوستى صميمانه ايجاد كنند، و آن ها را همراز خود قرار دهند، سخت پرهيز مى دهد و مى فرمايد: شما به كتاب هاى آسمانى آن ها هم ايمان داريد ولى آن ها به كتاب آسمانى شما ايمان ندارند و گروهى از آن ها منافقانه عمل مى كنند و در مقام خاموش كردن چ__راغ هدايت اس__لام برآمده اند.

(222) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

از سراسر آي__ه شريفه استفاده مى ش__ود كه در امنيت ب__ودن از مك__ر و حيله آنان، مشروط به صب__ر و شكيباي__ى و داشتن تقوا است.(1)

اهل كتاب به عنوان دليل و حكمت و مجوز قتال و جنگ با ايشان ذكر شده، و از اين كه بايد - در كمال ذلت جزيه بپردازند - چنين بر مى آيد كه مراد به ذلت ايشان خضوع در برابر سنت اسلامى و

(224) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

تسلي_م در براب_ر حك_ومت ع_ادله مجتمع اسلامى است.

مقصود اين است كه مانند ساير جوامع نمى توانند در برابر جامعه اسلامى صف آرايى و عرض اندام كنند، و آزادانه در انتشار عقايد خرافى و هوى و هوس خود به فعاليت بپردازند، و عقايد و اعمال فاسد و مفسد مجتمع بشرى خود را رواج دهند، بلكه با تقديم دو دستى جزيه، همواره خوار و زيردست باشند.

پس آيه شريفه ظهور دارد در اين كه مراد از ذلت ايشان اين است، نه اين كه مسلمين و يا زمامداران اسلام، ايشان را توهين و بى احترامى نمايند و يا مسخره شان كنن_د، زي_را اي_ن معن_ا ب_ا وقار اسلامى سازگار نيست.

با آن مزاحمت نكند، و در نتيجه يك عده پيرو دين و تربيت دينى، و عده ديگر پيرو تربيت فاسد هوى و هوس نگردند، و در نظام بشرى دچار اضطراب و تزلزل نشود، و در عين حال اكراه هم در كار نيايد، يعنى اگر فردى و يا اجتماعى نخواستند زير بار تربيت اسلامى

(226) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

بروند، و از آن خوششان نيامد، مجبور نباشند و در آن چه اختيار مى كنند و مى پسندند، آزاد باشند، اما به شرط اين كه اولاً توحيد را دارا باشند، و به يكى از سه كيش: يهوديت، نصرانيت، و مجوسيت معتقد باشند، و در ثانى تظاهر به مزاحمت با قوانين و حكومت اسلام ننمايند.

اين منتها درجه عدالت و انصاف است، كه دين حق درباره ساير اديان مراعات نموده، و گرفتن جزيه را هم براى حفظ ذمه و پيمان از ايشان، و اداره به نحو احسن خود آنان، قرار داده است، و هيچ حكومتى، چه حق و چه باطل، از گرفتن جزيه گريزى ندارد، و نمى تواند جزي_ه نگيرد.

در روايات اسلامى از زهرى (در درّ منثور) نقل شده - رسول خدا صلى الله عليه و آله از مجوسيان هجر، از يهوديان و از نصاراى يمن جزيه گرفت. ميزان جزيه آنان

فلسفه اخذ جزيه از اهل كتاب (227)

از هر شخ_ص بالغ يك دينار بود.(1)

1- ال_مي______________زان ج 18، ص 78.

(228) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

(229)

شما را گمراه كنند، با اين كه به حقيقت جز خ_ود را گ_م_راه نم_ى كنن_د، ول_ى ن_مى ف_ه_مند!

- اى اهل كتاب! چرا به آيات الهى كافر مى شويد، با اين كه خودتان آن را مشاهده مى كنيد؟

- اى اهل كتاب! چرا حق را در شكل باطل اظهار مى كنيد، و حق را پنهان مى داريد، ب_ا اي__ن ك_ه خ_ودتان م_ى دانيد؟!»

در آيه شريفه، خداوند متعال، «اِضْلال» اهل كتاب را به خود آن ها نسبت داده، زيرا اولين فضيلت آدمى ميل به «حق» و پيروى آن است، بنابراين وقتى آن ها دوست مى دارن__د كه مردم را از حق به س__وى باطل منحرف كنن__د، اين دوست داشتن از

كوشش اهل كتاب براى گمراه كردن مسلمين (231)

احوال نفس آن هاست، و در عين حال از رذايل و معاصى است. روى اين اص__ل، اين دوس__ت داشتن خود يك نوع گمراه__ى است، كه نفهميده بر نف__س خود روا داشته ان__د!

علاوه بر ميل باطنى آنان به گمراهى مؤمنين، در خارج هم القاء شبهاتى كرده و مى خواستند از مؤمنين افرادى را گمراه كنند، در اين صورت از لحاظ قرآن و واقعيت، آن ها ابتدا خود را گمراه كرده اند.

از تصريح قرآن به شهادت اهل كتاب در عبارت: «و خودتان شاهد هستيد!» استفاده مى شود كه موضوع انكارشان «نبوت رسول اللّه» بوده است، زيرا تنها علايم و نشانه هاى رسول گرامى اسلام بود كه در تورات و انجيل ذكر شده بود و مورد شه_ادت آن_ان ق_رار داش_ت!

در آيه فوق، خداى تعالى عتاب را شامل همه اهل كتاب نموده، در حالى كه موضوع

(232) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نامبرده از كردارهاى بعض افراد آنان بوده است، جهتش اين است كه همگى از نظر اصل و نسل و صفات قلبى

مشابه بوده، و افعالى كه از بعض آنان صادر شده، مورد رضايت ديگران هم قرار گرفته است! (1)

1- ال_مي______________زان ج 6، ص 107.

كوشش اهل كتاب براى گمراه كردن مسلمين (233)

مسلمانان وقتى كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله را درست ملتفت نمى شدند، به خاطر اين كه ايشان گاهى به سرعت صحبت مى كرد، از ايشان خواهش مى كردند كمى شمرده تر صحبت كند، كه آنان متوجه بشوند، و اين خواهش خود را با كلمه «راعنا» كه عبارتى كوت__اه است ادا مى كردن__د. معن__اى اي__ن كلم__ه «مراعت ح__ال م_ا ك__ن!» اس__ت، ول__ى همان طوركه گفتي__م، اين كلم__ه در بين يهود يك ن__وع ناس__زا بود.

يهوديان از اين فرصت كه مسلمانان هم مى گفتند - راعنا، راعنا - استفاده كرده، وقت_ى به رسول خدا صلى الله عليه و آله مى رسيدن__د، مى گفتند: راعن__ا! و به ظاه_ر وانم__ود مى كردن_د كه منظ_ورش__ان رع_اي__ت ادب اس__ت، ولى منظ_ور واقعى ش__ان ناسزا بود.

خداى تعالى براى بيان منظور واقعى آن ها آيه «مِنَ الَّذينَ هادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ...،» (46 / نساء) را فرستاد، و چون منظور واقعى يهود روشن شد، در آيه

(236) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مورد بحث مسلمانان را نهى فرمود از اين كه ديگر كلمه «راعِنا» را به كار برند. بلكه به جاى آن فرمود، چيز ديگرى بگويند: مثل «اُنْظُرْنا» يعنى - اندكى مهلت بده!

در آيه بعدى مى فرمايد: علت اين كه دوست نمى دارند كتابى بر شما نازل شود، اين است ك_ه چون آن ها قبلاً اه_ل كتاب بودن_د، و دوست نم_ى داشتند كتابى بر مسلمانان نازل شود، چون نازل شدن كتاب بر مسلمانان باعث مى شد ديگر يهود تنها اهليت كتاب نداشته باشند، و اين اختصاص از بين برود، و ديگران نيز اهليت و شايستگى آن را به دست آورند.(1)

1- ال_مي___________زان ج 2، ص 54.

القاء شبهه يهود در احكام اسلام (237)

اكرم صلى الله عليه و آله در مدينه همواره مى كوشيدند دست آويزى جهت ايجاد شبهه دردين اسلام،بين مسلمانان آن عصر، پيداكنند و به توطئه هاى خود عليه دعوت الهى پيامبر گرامى اسلام ادامه دهند.

يكى از اين دست آويزها اين بود كه: چگونه پيامبر اسلام غذاهاى ممنوع در دين موسى را حلال كرده است؟ قرآن مجيد بار ديگر حقايق تاريخى دين يهود را متذكر شده و مى فرمايد:

(238) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

- «همه طعام ها براى بنى اسرائيل حلال بود، مگر آن چه را اسرائيل پيش از نزول تورات، بر نفس خود حرام كرد. اى رسول ما! بگو:

- اگر راست مى گوييد تورات را بياوريد و تلاوت كنيد تا معلوم شود كدام يك از ما بر حقيم؟ كسانى كه بعد از اين حجت بر خدا دروغ بندند به حقيقت ستمكارند! بگو: خدا راست گويد: اكنون از ملت حنيف ابراهيم (يعنى اسلام) پيروى كنيد، ابراهيمى كه هرگز از مشركان نب_وده اس__ت!» (93 تا 95 / آل عمران)

بايد دانست كه يهود اصولاً منكر نسخ احكام شريعت ها مى باشند، و حتى عليرغم اين كه در تورات حلال بودن بعضى از اغذيه، كه يعقوب پيامبر بر نفس خود حرام كرده بود، ذكر شده است، آن را كتمان مى دارند! و روى همين عقيده خود بين مسلمانان نيز ايجاد شبهه مى كردند كه دين اسلام و پيامبر آن با اين كه مدعى است دينش همان دين

القاء شبهه يهود در احكام اسلام (239)

ابراهيم است، چگونه چيزهايى را كه تورات حرام شمرده، محمد در شريعت خود حلال مى داند؟

(البته، پيش داورى يهود در مورد دين ابراهيم عليه السلام نيز اين بود كه ابراهيم به عقيده آن ها يهودى بوده و محكوم به احكام تورات بوده است!)

القاء شبهه يهود به شخص رسول اكرم صلى الله عليه و آله مستقيما بيان نمى شد بلكه

آن ها هنگام برخورد با مسلمانان و مؤمنين آن عصر به آنان القاء مى كردند، و به اعتقاد خود نيز (كه نسخ را در شريعت جايز نمى دانستند،) نسخ حرمت غذاها را به وسيله پي__امب_ر اس_لام مسئ_ل_ه شبهه س_از ق_رار داده ب_ودن_د.

خ__داى متعال در پاس__خ آنان آيات بالا را ن__ازل فرمود و به رسول اكرم خود تعلي__م داد كه بگويد:

(240) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

- «تورات خود شما ناطق و گوياست كه جميع طعام قبل از نزول تورات حلال بوده است، اينك كتاب هاى آسمانى تان را بياوريد، و اگر راست مى گوييد آن را تلاوت كنيد! اگر از آوردن ت__ورات و ت___لاوت آن امتن__اع كردند، پس باي__د اعتراف كنن__د كه بر خ__دا دروغ بست__ه اند و ستمكارانن__د! بگ__و:

- اكنون كه آشكار شد من در دعوت خود صادقم پس پيروى از ملت و دينم بكنيد، كه همان دين حنيف ابراهيم است!» (93 تا 95 / آل عمران)

قرآن شريف خاطر نشان مى سازد كه دليل حرام بودن بعض طعام ها به بنى اسرائي_ل، در تورات، صرف__ا به خاطر ظلم__ى بوده كه آن ها مرتك_ب شده بودند! (1)

شده خ_داون__د متع_ال مى فرماي___د:

- «خدا شنيد گفتار كسانى را كه مى گفتند: - خدا نيازمند و ما بى نيازيم! به زودى گفتار آنان

(242) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

را با كشتارى كه به ناحق از انبياء نمودند، ثبت خواهيم كرد، و گوييم:

- بچشيد عذاب سوزان را! بگو كه قبل از من پيامبرانى با بيّنه و دليل و آن چه درخواست مى كرديد، آمدند، پس چ_را آن ها را كشتيد، اگر راستگو هستيد؟!» (181 تا 183 / آل عمران)

مراد از پيامبران قبل كه به دست بنى اسرائيل كشته شدند، امثال زكريا و يحيى هستند، كه از انبياء بنى اسرائيل بودند.

اين كه خداوند تعالى در اين آيه گفتار ناهنجار آنان را همدوش و همراه گناهان ديگرشان، يعنى كشتن انبياء، ذكر فرموده، از اين جهت است كه گناه اين سخن، از نظ_ر عظمت و بزرگ_ى، هم رديف گناه ديگرشان كه كشتن انبياء الهى است، مى باشد! (1)

1- ال_مي_________________زان ج 7، ص 104.

تبليغات يهود عليه دستورات مالى اسلام (243)

به اص_ول و مع_ارف اعتق_ادى و قصص انبياء و امم گ_ذشت__ه، و هم چنين در اوص_اف مبدأ و معاد قوى تر و بيشتر بوده است.(1)

و طهارت وجود آنان از شرك و معصيت، آن هم غليظ ترين شرك و زشت ترين معصيت!!! چون در بعضى از روايات نسبت پرستش بت، قتل نفس، زنا، و شرب خمر به آن دو فرشت__ه داده شده اس__ت. و به ست__اره «زهره» نسبت مى دهد كه زنى زناكار بوده و مس_خ شده است!!!

اين خود مسخره اى خنده آور است!!! ستاره زهره، ستاره اى است آسمانى كه در آفرينش و طلوعش پاك است. خداى تعالى در آيه «اَلْجَوارِ الْكُنَّس» (16 / تكوير) به

نفوذ خرافات يهود در احاديث صدر اسلام (247)

وجود آن سوگند ياد كرده است. علاوه بر اين، علم هيئت جديد هويت اين ستاره را كشف كرده، و اين كه از چند عنصر تشكيل شده، و حتى مساحت و كيفيت و ساير شئون آن چه قدر و چگونه مى باشد.

پس اي__ن قصه، مانند آن چه در رواي__ت مورد بحث آمده، به طورى كه گفته اند مطابق خرافاتى است كه يهود براى «هاروت و ماروت» درست كرده است. و باز شبيه به خرافات__ى است كه يوناني__ان قدي__م درب__اره ستارگ__ان ثاب__ت و سي__ار داشته اند.

پس از اين جا براى هر دانش پژوهى ريزبين روشن مى شود كه احاديث از اين قبيل ك_ه در مطاع_ن انبي_اء و لغ_زش هاى آن ها، وارد شده، از دسيسه هاى يهود خالى نيست!

و اين موضوع كشف مى كند كه يهود تا چه پايه و با چه دقتى خود را در ميان اصحاب حديث در صدر اسلام جا زده و تا توانسته با روايات آن ها به هر جور

(248) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

كه بخواهد بازى كند و خلط و شبهه در آن بيندازد. (البته ديگران نيز يهود را در اي_ن خي_ان_ت ه_ا كم_ك ك_رده ان_د!)

پيامبر گرامى خدا براى شناخت حديث

و روايت صحيح از ناصحيح، به عموم مسلمانان، «معيارى» را داده است، كه بايد با آن معيار و محك كلى، معارفى را كه به عنوان كلام آن حضرت، يا كلام يكى از اوصياء او، روايت مى شود، بشناسند و بفهمند كه آيا از دسيسه هاى دشمن است، و يا به راستى كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله و ج_انشين_ان اوس_ت. و آن اي_ن است كه:

- «... هر حديثى را كه شنيديد، به كتاب خدا عرضه كنيد، اگر موافق با كتاب خدا بود، آن را بپذيريد، و اگر مخالف بود رهايش كنيد!»

مى ك_ن_د، از بي_ن م__ى رود!

2 - اما بهانه اى كه دسته دوم عنوان كرده اند، يعنى مسئله نفوذ دسيسه و جعل در روايات دينى، بايد دانست كه اين امر مختص به مسائل دينى نيست، و تازگى هم ندارد، زيرا اجتماع همواره بر اساس همين منقولات مخلوط از دروغ و راست مى چرخد. در مسائل اجتماعى، دروغ و جعليات بيشتر است، چون دست سياست هاى كلى و شخصى بيشتر با آن ها بازى مى كند!

لذا اخبار و احاديث را با محك خاصى كه پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله به ترتيب مذكور در بالا تعيين فرموده است، بايد بسنجيم. و آن هم به وسيله اهل فن و علماى دين؛ زيرا

زيان هاى وارده به علم و اسلام از اسرائيليات (251)

قرآن كتابى است كه نه تنها باطل در آن راه نمى يابد، بلكه به وسيله قرآن باطل هايى كه ممك_ن است اج_انب در بي_ن مسلم_انان نش_ر دهن_د، ني_ر دف_ع مى ش_ود! (1)

(لعن) كنن_د، ج_وانى از يهوديان به قوم خود گفت:

- واى بر شما آيا ديروز را فراموش كرده ايد كه برادرانتان به صورت هاى ميمون و گراز مسخ شدند؟ مبادا كه مباهله كنيد! يهوديان از مباهله دورى جستند.

روايت فوق مؤيد آن است كه در آيه مباهله ذكر عبارت «فَمَنْ حاجَّكَ فيهِ - هر كس در اين مورد با تو محاجه كند...،» مى رساند كه حكم مباهله براى غير داستان عيسى بن مريم نيز ثابت است.

سابقه مباهله با يهود (253)

بنابراين، قصه اى كه روايت بالا آن را بيان نمود، داستان ديگرى است كه بعد از داستان «وفد نجران» و دعوت مسيحيان براى مباهله واقع شده، و يهود هم طبق دستور آي_ه شريفه به مب_اهله دعوت شده است.(1)

خدا، و جبرئيل و ميكائيل است، بايد بداند كه خدا هم دشمن كافران است!

ايرادات بنى اسرائيلى - دشمين با جبرئيل (255)

آياتى كه به تو نازل كرديم روشن و صريح است، و كسى جز فاسقان بدان كفر نمى ورزند!»

سياق آيات فوق دلالت دارد بر اين كه آيه شريفه در پاسخ از سخنى نازل شده كه يهود گفته بودند. آن اين بود كه ايمان نياوردن خود را بر آن چه به رسول الهى اسلام نازل شده، تعليل كرده بودند به اين كه ما با جبرئيل كه براى تو وحى مى آورد، دشمن هستيم!

شاهد بر اين كه چنين حرفى را يهود زده بودند اين است كه خداى سبحان درباره ق_رآن و جب_رئي_ل با ه_م در اين دو آي_ه سخ_ن گفت_ه اس_ت.

پاسخى كه خداى تعالى در آيات فوق داده، اين است كه:

1 - جبرئيل از پيش خود قرآن نمى آورد، بلكه به اذن خدا بر قلب تو نازل مى كند. پس دشمنى يهود با جبرئيل نبايد باعث شود كه از كلامى كه

(256) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ب_ه اذن خ_دا م_ى آورد، اع_راض ك_نند!

2 - قرآن كتاب هاى بر حق و آسمانى قبل از خودش را تصديق مى كند، و معنا ندارد كه كسى به كتابى ايمان بياورد، و به كتابى كه آن را تصديق مى كند، ايمان نياورد!

3 - قرآن مايه هدايت كسانى است كه به وى ايمان بياورند.

4 - قرآن بشارت است، و چگونه ممكن است شخص عاقل از هدايت چشم پوشيده، و بشارت هاى آن را به خاطر اين كه دشمن آن را آورده، ناديده بگيرد؟ قرآن كريم با بيان پاسخى به بهانه هاى بنى اسرائيلى يهود عصر اول اسلام، ضمنا پرده از معاريفى والا

بر مى دارد، و كيفيت انجام وظيفه ملائكه وحى را در اين آيات و در آيات مانند آن چنين روشن مى سازد:

- جبرئيل ملكى از ملائكه خداست، جز امتثال اوامر خدا كارى ندارد، مثل ميكائيل و ساير

ايرادات بنى اسرائيلى - دشمين با جبرئيل (257)

ملائكه كه همگى بندگان مكرم خدايند، و خدا را در آن چه امر مى كند، نافرمانى نمى كنن_د، و هر دست_ورى ص_ادر كن_د، انجام مى دهند.

سپس خداى سبحان برخورد پيامبران خود را نيز چنين شرح مى دهد: - رسولان از ناحيه خود كاره اى نيستند، هر چه دارند به وسيله خدا، و از ناحيه اوست، خشم آن ها، و دشمنى شان، همه به خاطر خداست! پس هر كس با خدا و ملائكه او و پيامبرانش، جبرئيلش و ميكائيلش دشمنى كند، خدا دشمن اوست!

پس، همان طور كه جبرئيل در نازل كردن قرآن هيچ استقلالى ندارد، و تنها مأمورى است مطيع، هم چنين در گرفتن وحى و رساندنش به رسول خدا صلى الله عليه و آله هم استقلالى ندارد، بلكه قلب گرامى رسول خدا صلى الله عليه و آله خودش ظرف وحى خداست، نه اين كه جبرئيل در آن قلب دخل و تصرفى كرده باشد. جبرئيل صرفا مأمور رساندن است! (1)

(258) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اه_ل فدك نزد آن جناب آم_دند و پرسيدند:

- اى محمد، خواب تو چگونه است؟ چون درباره خواب پيامبرى كه در آخر زمان مى آيد چيزى شنيده ايم. فرمود:

- ديدگانم به خ_واب م_ى روند، ول_ى قلبم بيدار است. گفتند:

- درست گفتى اى محمد! حال بگو: فرزند از پدر است يا از مادر؟ فرمود: - استخوان ه_ا و اعصاب و رگ هايش از مرد است، و اما گوشت و خون و ناخن و م_وي_ش از زن اس_ت. گ_فتن_د:

- اي_ن ني_ز درس_ت گ_فت_ى اى م_حم_د! ح_ال بگ_و ب_دان_ي_م:

- چه مى شود كه وقتى فرزند شبيه به عموهايش مى شود ولى به دايى هايش شباهت

(260) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

به هم مى رساند و يا وقتى فرزندى به دائى هايش شباهت بهم مى رساند، ولى هيچ شباهتى به عموه__ايش ن__دارد؟ فرمود:

- از نطفه زن و مرد هر يك بر ديگرى غلبه كند، فرزند به خويشان آن طرف شب_اه_ت پي_دا م_ى كن_د. گ_فتند:

- اى محم__د، اين نيز درس__ت گفتى. حال از پروردگ__ارت بگ__و كه چيس__ت؟ (اين جا خداى سبح_ان س_وره «قُ_لْ هُ_وَ اللّ_هُ اَحَدٌ،» را تا به آخر نازل فرمود.)

ابن صوريا گفت: يك سؤال ديگر مانده، اگر جوابم بگويى به تو ايمان مى آورم و پي_روى ات مى كنم. بگو ببينم:

- از ميان فرشتگان خدا كدام يك به تو نازل مى شود و وحى خدا را بر تو مى خواند؟ فرمود: - جبرئيل!

بهانه هاى يهود در عدم گرايش به اسلام (261)

ابن صوريا گفت: اين دشمن ماست. چون جبرئيل همواره براى جنگ و شدت و خونريزى نازل مى شود. ميكائيل خوب است، كه همواره براى رفع گرفتارى ها و آوردن خوشى ها نازل مى شود. اگر فرشته تو ميكائيل بود ما به تو ايمان مى آورديم! (1)

(نقل از ابن عباس در مجمع البيان)

كَفَرُوا... .» (80 و 81/ مائده)

يهود با كفار عليه مسلمانان ايجاد رابطه دوستى كرده بودند: قرآن مجيد مى فرمايد:

1- ال_مي________زان ج 2، ص 21.

(262) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

«بسيارى از آن ها را مى بينى كه دوست مى دارند كسانى را كه كافر شدند، چه بد توشه اى است كه به دست خود براى خود پيش فرستادند! خود باعث شدند خداوند بر آنان خشم گرفته، و در نتيجه در عذاب جاودانه به سر برند، اينان اگر به خدا و به نبى او و به آن چه به نبى نازل شده، ايمان مى آوردند، هرگز كفار را دوست نمى گرفتند و لكن اكثر آن ها فاسقند!»

يهود اگر قدر دين خود را مى شناخت، هرگز ازآن دست برنمى داشت و آن را لگدكوب تجاوزات خود نمى كرد، و در نتيج__ه متدينين به دين خود را كه همه اهل توحيدند دوست مى داشتند و از آنان كه به كف__ر گرائيده اند بي__زارى مى جستن_د.

به شهادت حس و وجدان، هر قوم و ملتى دشمنان دين خود را دشمن مى دارند و اگر قومى دشمنان دين خود را دوست بدارند، معلوم است كه از دين خود دست برداشته اند، لذا اين چنين قومى را بايد دشمن دين خود شمرد.

رابطه يهود با كفار (263)

خ__داون__د تعالى در ح__ق آن__ان فرم___وده:

- «كيفر گناهى كه از پيش براى آخرت خود فرستاده اند، همان ولايت كفار از روى هواى نفس است. و خداوند بر آنان خشم كرده، و در عذاب ابدى معذبشان مى كند!» (80 / مائده)

اگر اهل كتاب به خدا و نبى او محمد صلى الله عليه و آله و قرآنى كه بر او نازل شده ايمان مى آوردند، و يا به پيغمبر خود و كتابى كه به او نازل شده، مثلاً موسى و توراتش

ايمان مى داشتند، هرگز كفار را دوست نمى گرفتند، و لكن عده بسيارى از آنان فاس_ق و س_رپي_چ از ايمانند! (1)

دستور اجتناب مسلمين از اختلاط با يهود و نصارى

1- الميزان ج 11، ص 134.

(264) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

«يآ اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى اَوْلِيآءَ بَعْضُهُمْ اَوْلِيآءُ بَعْضٍ...!» (51 / مائده)

قرآن مجيد مسلمانان را به شدت از اختلاط و دوستى يهود و نصارى ب_ر ح_ذر داش_ته و مى ف____رم_اي_د:

- «اى مؤمنين! يهود و نصارى را به دوستى مگيريد! بعض آن ها دوستان بعض ديگرند، هر كه از شما با ايشان دوستى كند، او از ايشان است، خداوند مردم ستمگر را هدايت نمى كند، آنان را كه در دل هايشان مرضى هست، مى بينى كه در دوستى اينان مى شتابند...!»

خداى تعالى در اين آيات مؤمنين را از دوستى و آميزش روحى با يهود و نصارى

دستور اجتناب مسلمين از اختلاط با يهود و نصارى (265)

برحذر داشته و آنان را شديدا تهديد نموده است. اين نهى به خاطر جذب روحى و ارتب_اط جان ها، كه ب_اعث ت_أثير و تأثر و همرنگى اخلاقى است، مى باشد.

خداى تعالى به طور اخبار غيبى و پيشگويى قرآنى اشاره اى به عاقبت اين دوستى، يعنى منهدم شدن اساس روش دينى، كرده و گوشزد نموده، كه خداوندتعالى به زودى عده اى را بر مى انگيزد تا قيام به امر دين كرده، و اساس دين را به بناى اصلى آن بر گردانند!

مفهوم «ولايت» يك نوع نزديك شدن به چيزى است به طورى كه موانع و پرده هاى ميان آن دو در جهت_ى ك_ه باعث نزديكى است، برداشته شود.

اگر نزديكى در كمك و يارى است، «ولىّ» آن كسى خواهد بود كه هيچ مانع و رادعى

او را از يارى كسى كه به او نزديك شده، باز ندارد، و اگر در جهت انس معاشرتى

(266) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

و محبت، ك_ه هم_ان ج_ذب شدن روحى است، باشد، «ولىّ» آن محبوبى خواهد بود كه انسان نت_واند در برابر اراده و خواسته او خود را نگه دارد.

و اگر نزديكى در جهت نسبت است. «ولىّ» آن كسى خواهد بود كه مثلاً ارث مى برد و چي_زى مان_ع ارث ب_ردن او نباشد.

و اگر نزديكى در جهت اطاعت و فرمانبردارى است، «ولىّ» آن كسى خواهد بود كه به ه_ر چه بخ_واهد و اراده كن_د، دستور ده_د و حكم نمايد!

خداى تعالى در آيه فوق، كه دستور مى دهد يهود و نصارى را اولياء خود نگيريد، هيچ گونه قيدى براى ولايت ذكر نمى كند، و دستور مطلق است.

و از آيه بعدى بيشتر مشخص مى شود كه منظور از «ولايت» در آيه نوعى دوست_ى و ن_زديك__ى من_اف_ق_ان_ه اس_ت.

دستور اجتناب مسلمين از اختلاط با يهود و نصارى (267)

خداوند سبحان مى فرمايد: كسى كه كتاب صحيح و دين حق را مسخره كند و بازيچه گيرد، بيشتر لازم است كه از او پرهيز شود و از معاشرت و دوستى و اختلاط با او اجتناب شود! قرآن شريف مى فرمايد:

- «بع__ض آن ه_ا دوست__ان بع__ض ديگ_رن_د!» (51 / مائده)

منظور از اين ولايت، ولايت محبت است، كه مستلزم نزديكى جان هاى ايشان و جذب روح هايشان است، و باعث اجتماع عقايدشان بر پيروى هوى و سركشى از حق و پذيرش آن، و اتحادشان بر خاموش كردن نور خدا، و يارى و كمك كردنشان يكديگر را در برابر پيامبر گرامى اسلام و مسلمين، مى باشد، به طورى كه همه شان چون يك روح و داراى يك

مليت هستند.

البته واقعا وحدت ملى ندارند ولى اين مطلب آنان را به طرف اتفاق و وحدت سوق

(268) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

داده و همه را در براب_ر مسلم_ان_ان چ_ون يك دست واح_د م_ى كن_د.

دو طايفه - يهود و نصارى - با همه فاصله ها و دشمنى هاى سختشان، در مقابل اسلام يكى مى شوند، و بعضى بعض ديگر را كمك مى كنند و با هم متحد مى شوند: يهود نصارى را دوست مى گيرد و نصارى يهود را، و بعض يهود بعض ديگر يهود را، و بعض نصارى بعض ديگر از نصارى را، كه قبلاً با هم دشمن بودند.

اگ__ر هدف شما اين است كه با كمك ع__ده اى از دوستان يهود و نصارى به هدف خود برسي__د و بر بعض ديگ__ر از آن__ان غال__ب شوي__د، به اي__ن هدف نمى رسي__د، زيرا بعض آن ها دوستان بعض ديگرند و شما را بر خودشان ترجيح و غلب__ه نمى دهند.

هر كه از شما ايشان را دوست بگيرد او هم بعض آنان خواهد بود، گرچه در ظاهر از مؤمني__ن باشد. كمترين چيزى كه از اين به دست مى آيد اين است كه اينان به راه هدايتى

دستور اجتناب مسلمين از اختلاط با يهود و نصارى (269)

كه همان ايم__ان است، نمى رون__د، بلكه به راه__ى مى روند كه يه__ود و نص__ارى انتخاب كرده اند و همه جا به دنب__ال آنان هستن__د. و خداوند متعال بدين جهت الحاق آن هارا به يه_ود و نص_ارى ب_ا اين جمله علت آورده كه:

- «اِنَّ اللّ___هَ لا يَ_هْ__دِى الْ_قَ_____وْمَ الظّ_الِ_مي______نَ!

- خدا مردم ستمكار را هدايت نمى كند!» (51 / مائده) (1)

252.

(270) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

(57 تا 66 / م_ائده)

ق__رآن مجيد با اين آيات ماهي__ت آن عده از اهل كت__اب و كفار را ك__ه با تحقير دين اسلام، صف__ات زش__ت و پليد خود را نش__ان مى دهند، به مسلمان__ان مى شناسان__د و از دوستى آن ها، كه باعث القاى روحيه آن ها در مسلمانان مى ش__ود، نه__ى مى فرماي_د:

- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! كفار و اهل كتابى را كه دين شما را به سخريه گرفته و بازيچه اش مى پندارند، به دوستى خود مگيريد و از خدا بپرهيزيد، اگر مردمى باايمانيد!

اينان وقتى شما اذان مى گوييد آن را وسيله تفريح خود گرفته و بازيچه اش مى پندارند و اين براى اين است كه مردمى بى خبرند!

- بگو! اى اه__ل كت__اب! آيا ما را در اين عمل، كه به خ__دا و آن چه از طرف خ__دا به ما و

دليل نهى مسلمين از آميزش با اهل كتاب (271)

به م__ردم قبل از ما ن__ازل شده و ايم__ان آورده اي__م، سرزنش و عيب جويى مى كني__د؟ و آيا جز اي__ن اس_ت كه بيشترت__ان فاسقي__د؟!

- بگو! حالا كه اين كارها در نظر شما بد است مى خواهيد از كسانى خبرتان دهيم كه از جهت سرانجام و پاداش خيلى بدتر از صاحبان اين عمل باشند؟ آنان كه خداوند به صورت ميمون ها و خوك ها مسخشان كرده است! همان كسان كه پرستش طاغوت كردند! آرى اگر ما از در مم_اشات مؤمنين را هم ب_د فرض كنيم، ب_ارى ايش_ان ب_دتر و از راه حق منحرف ترند!

- وقتى نزد شما مى آيند مى گويند ما ايمان آورده ايم و حال آن كه آمدنشان به خدمت تو، با كفر، و رفتنشان هم با كفر بوده است و خدا داناتر است به نفاقى كه دارند و آن را كتمان مى كنند!

- بسيارى از آن ها را مى بينى كه علاوه

بر نفاق درونى شان در گناه و دشمنى و در رشوه خوارى از يك_ديگر سبقت م_ى گي_رند، راستى چه اعمال بدى است كه مرتكب مى شوند؟

(272) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

- چ__را علماى يهود و نص__ارى ملت خود را از گفت__ارهاى گن__اه (تحري__ف كتاب و گفت__ار غيرحق) و رش_وه خوارى بازنمى دارند؟

- راستى چه رفتار بدى است كه مى كنند!» (1)

1- ال_مي____زان ج 11، ص 45.

دليل نهى مسلمين از آميزش با اهل كتاب (273)

(274)

هدف اصلى آن ها منكوب كردن شخص پيامبر اكرم بود زيرا فقط به اين دليل

مفهوم مباهله و هدف مسيحيان (277)

نيامده بودند كه پيامبر اسلام اعتقاد به بندگى عيسى مسيح را اعلام مى كرد، بلكه جهت اصلى آمدنشان موضوع دعوت نمودن پيامبر اسلام آنان را به عقيده توحيدى خود بود، كه بر طبق وحى اله_ى آن_ان را دعوت م_ى نمود. چون رسول اللّه صلى الله عليه و آله مى فرمود:

- خدايى جز خداى يكتا نيست! و عيسى يكى از بندگان و فرستادگان اوست!

ولى مسيحيان ادعا داشتند: عيسى خود خداست، يا او پسر خداست، و يا اين كه خدا س_ومين از س_ه نف_ر (اق_انيم ث_لاثه) است.

باشد ما هلاك خواهيم شد، و اگر نباشد قومش

كيفيت انجام مباهله (279)

م_ا را كف_ايت كن_د! پس از مباهل_ه خ_وددارى ك_ردند و منص_رف ش_دند.»

از آن روى گرداندند و حاضر به ظه__ور حق نشدند، معلوم مى شود كه مردمى لجوجند و طالب روشن شدن حق نيستند!

- «پس اى پيامبر! اگر نصارى از مباهله روى بگردانند، براى آن است كه اهل فسادند، و خواهان حيات ارزنده نيستند!» (63 / آل عمران)

آخرين آي__ه نازل شده در اين مطل__ب روشن مى س__ازد كه صفت «فسادانگيزى» در نفوس مسيحيان طرف مباهله رسوخ پيدا كرده، و در قل__ب آنان ريشه دوانده بود.

(282) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اي__ن نشان__ه آن اس__ت كه در آين__ده نزديك به مباهل__ه پشت خواهن__د كرد و به واسطه آن صف__ت روى گردان مى شون___د.

اتفاق_ا همچن_ان شد، و عم_ل آن ها گفت_ار خ_داون_دى را در آي_ه ف_وق تص_ديق كرد!

فرمود:

(284) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

- پدر او كيست؟

در اين موقع بزرگان مسيحى مات و مبهوت شدند و پاسخ_ى نت_وانستند بدهند. پس خداى تعالى آيات مباهله سوره آل عمران را نازل فرمود. سپس رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

- با من مباهله كنيد! اگر من راستگو بودم لعنت الهى بر شما نازل شود، و اگر كاذب بودم لعنت الهى مرا فرا گيرد! گفتند:

- ب_ه ان_ص_اف س_خ_ن گ_ف_ت_ى!

براى مباهله وعده نهادند و به سوى خانه هايشان رفتند. چون به منزل هاى خود رسيدند، رؤساى آنان «سيد و عاقب و اهتم» گفتند: اگر محمد با قوم خود براى مباهله آمد با او مباهله مى كنيم، ولى اگر تنها با اهل بيتش آمد با او مباهله نمى كنيم، زيرا اهل بيتش را به چنان خطرى عظيمى نخواهد انداخت، مگر اين كه صادق باشد.

تفصيل مباحثه و مباهله با مسيحيان (285)

صب__ح كه شد، موقع قرار رسي__د، ديدند محم__د صلى الله عليه و آله در حالى كه همراه او يك مرد و ي__ك زن و دو پس_ر اس_ت، م_ى آي_د، پ_رسيدن_د: اين ها كي_انن_د؟ گ_فتن_د:

- آن م__رد پسر عم و وصى و دامادش على بن ابيطالب است، و آن زن دخترش فاطمه، و آن دو كودك حس_ن و حسين فرزندان دخترش فاطمه مى باشند.

داست__ان را چن_ان ديدن__د همگ__ى متف__رق ش__دن_د و از مباهل__ه رو گرداندن__د و به رسول اللّه صلى الله عليه و آله ع_رضه داشتن_د: ما را از مباهله مع_اف دار كه ما تو را راضى مى كنيم!

پس حض_رت با آنان به دادن جزي_ه (م_اليات) مص_الحه ف_رمود...!» (1)

صريح دعوت و مباهله را به فرزندان و زنان ط_رفين نيز م_ربوط ساخته است:

- «بيايي__د! تا فرزندان و زن__ان و نفس هاى خود را بخوانيم، و سپس در حق يكديگر نفري__ن نم__ايي_م، ت_ا لع__ن و ع_ذاب خ_دا را بر ه_ر ط_رف كه دروغگ_و ب__اش_د وارد سازي_م!»

پر واضح است كه موضوع مباهله، گرچه به ظاهر مانند احتجاجى است كه بين رسول اكرم صلى الله عليه و آله ومردان نصارى واقع شده، لكن فرزندان و زنان را هم در «دعوت» وارد ساخته است، تا دلالت بيشترى بر صدق شخص «داعى» يعنى رسول اللّه صلى الله عليه و آله و

نقش خانواده پيغمبر در مباهله (287)

اطمينانش به دعوت خويش نمايد.

رسول اكرم خدا براى مباهله با نصارى جز «على و فاطمه و حسن و حسين» عليهم السلام كسى ديگرى را حاضر نفرمود.

اي_ن مطل__ب مورد اتف__اق تمام مفسري__ن و اه__ل حدي__ث و تاريخ نويس__ان اس__ت.

يعنى براى مباهله تنها به خود و على كه مصداق «اَنْفُسَنا» بودند، و به حسن و حسين كه مصداق «اَبْنائَنا» محسوب مى شدند، و به فاطمه عليهاالسلام كه مصداق «نِسائَنا» بود، اكتف_ا فرم__ود، و امتث_ال امر اله_ى را هم ب_دان وسيل___ه انجام داد.

كسانى كه با رسول اللّه صلى الله عليه و آله براى مباهله همراه شدند، يعنى على و فاطمه و حسن و حسين عملاً همگى در موضوع «دعوى» و هم چنين در موضوع «دعوت» شركت داشتند، و اين خود بزرگترين منقبت اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله مى باشد.

(288) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

چون پيامبر اسلام، از بين تمام مردان و زنان و فرزندان «امت» على و فاطمه و حسنين را مخصوص به اسم «اَنْفُسْ، و نِساء و اَبْناء» فرموده است.

منظور رسول اللّه صلى الله عليه و آله از آوردن «على و فاطمه و حسنين» جنبه نمونه اى نداشته است.

حضرتش

در مقام امتثال امر الهى جز يك مرد و يك زن و دو فرزند نياورد، معلوم مى شود كه در اين مقام براى امتثال امر، كس ديگرى را پيدا نكرد، تا با آوردن آن ها امر را عملى سازد، زيرا مؤمنين به لحاظ مجرد ايمان خود در موضوع مباهله نصيبى نداشته اند، و در واقع نصارى نيز با آنان طرف حساب نبوده اند، چون طرف محاجه و مباهله شخص رسول اللّه صلى الله عليه و آله بوده است. در واقع، نبايستى كسى جز خود او متعرض موضوع مباهله گردد، و نبايد كسى ديگرى را در

نقش خانواده پيغمبر در مباهله (289)

مع_رض بلايى ق_رار دهد كه در صورت كذب بودن ادعايش دامنگير مى شد!

لكن از اين كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله آن عده مشخص را همراه خود برد، روشن مى شود كه «دعوى» چنان كه به آن حضرت قيام داشت، به آن عده نيز قائم بوده است!

يعنى، تنها آن يك مرد و يك زن و دو فرزند بودند كه مصداق آيه شريفه «اَنْفُسَنا وَ نِسائَنا وَ اَبْنائَنا» ب_ودند و كس ديگرى وجود نداشت! (1)

مسئول رخت و اسباب و وسايل سفرى آنان بود.

3 - «ابوحارثه بن علقمه» كه «اسقف» و پيشواى بزرگ دينى آنان حساب مى شد. او در بين نصارى به قدرى مقام داشت كه ملوك و پادشاهان روم به خاطر علم

نفرات و مشخصات مسيحيان طرف مباهله (291)

و دانشش ثروت هنگفتى به او داده بودند و كليساهاى متعددى به نام او ساخته بودند. او تمام كتب دينى آنان را از حفظ داشت.

اين عده شصت نفرى در هيأت مردان «بلحرث بن كعب» وارد مدينه شده و داخل مسجد پيغمبر شدند، و آن وقتى بود كه پيغمبر اسلام نماز عصرش را با مسلمانان در مسج_د انج_ام داده بود.

اين رسولان به قدرى ظاهر شوكت آميزى داشتند و جامه هاى ديبا و هم چنين حله هاى قيمتى پوشيده بودند كه بعضى از اصحاب كه در آن موقع آن ها را ديده بودند، گفتند: ما رسولانى به زيبايى آنان نديده بوديم!

هنگامى كه واردمسجد شدند، وقت نماز مذهبى شان رسيد به عادت خود ناقوس زده و به نماز ايستادند. اصحاب پيغمبر خواستند ممانعت كنند و نگذارند آن ها نماز بخوانند،

(292) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

حضرت فرمود به آن ها كارى نداشته باشيد. آن ها مشغول نماز شدند و مشرق را قبله خودقراردادند و نمازشان را خواندند. پس ازنماز «سيد و عاقب» متوجه رسول اللّه صلى الله عليه و آله شدن__د و با آن حض__رت آغ__از سخن كردن__د. حض__رت ب_ه آن دو فرم__ود:

- اسلام اختيار كنيد و در پيشگاه الهى تسليم شويد! آن دو اظهار داشتند:

- ما پيش از تو اسلام اختيار كرده و مسلمان شده ايم! (كنايه از آن كه دين م_ا ك_ه دي_ن نص_رانى است همانا اس_لام واقع_ى مى باش_د.) حض_رت فرم_ود:

- شما چگونه مسلمانيد با اين كه كارهايتان خود شاهد عدم تسليم به

حضرت ربوبى است؟ - زي__را اولاً براى خدا فرزن_د قائ_ل ش_ده ايد و عيسى را پسر خ_دا مى دانيد

- ديگ__ر آن كه عبادت صلي__ب مى كنيد و گوشت خ__وك مى خوري__د، با اين كه تم__ام اين ها مخال_ف با ادع__اى شم_است؟

نفرات و مشخصات مسيحيان طرف مباهله (293)

سخنان رسول اللّه صلى الله عليه و آله به اين جا كه رسيد همگى آنان در مقام اعتراض بر آمدند و گفتن_د: - اگر عيس_ى پسر خدا نيست پس پدرش كه بوده است؟ حضرت فرمود:

- آيا شم__ا قب__ول داري__د كه ه__ر پس__رى باي__د شباه__ت با پدر خود داشته باش__د؟ عرض_ه داشت_ن_د: - آرى! ف_رم_ود:

- آيا اين طور نيست كه خداى ما قيم به هر چيزى بوده و حفظ و روزى موجودات با اوست؟ گفتند: _ چرا همين طوراست؟ فرمود:

- آيا عيسى از اين اوصاف مذكور چيزى داشته؟ عرضه داشتند: نه! فرمود:

- آي__ا مى داني__د هيچ چي__ز از موجودات آسم__ان و زمين بر خ__دا مخفى و پوشي_ده نبوده و خداوند به هم_ه آن ها عال__م و داناس__ت؟ گفتن_د: چرا! فرمود:

- آيا مى دانيد كه خداى ما همان است كه عيسى را در شكم مادرش همان طور كه

(294) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مى خواست صورتگرى كرده، و آن خدايى است كه نه مى خورد، و نه مى آشامد، و نه محل ص__دور حدث است؟ گفتند:

- همي__ن ط_ور است! ف_رمود:

- آيا چنين نيست كه عيسى را مادرش مانند اطفال ديگر در شكم حمل كرده و بعد مانند مادرهاى ديگر او را زاييده است؟ و عيسى پس از ولادت چون اطفال ديگر تغذى كرده و خوردن و آشاميدن داشت_ه و از او ح__دث واقع مى شد؟ گفتند: چنين بود! فرمود:

- پس چگونه او پسر خداست، با اين كه هيچ گونه شباهتى به پدرش

ندارد؟ سخن كه به اين جا رسيد همگى ساكت شدند، و جوابى نتوانستند بگويند... (1)

(نقل از كلبى، و محمدبن اسحق، و ربع بن انس، در مجمع البيان)

1- الميزان ج 5، ص 24. روايات اسلامى

نفرات و مشخصات مسيحيان طرف مباهله (295)

كسى است كه مثلش در تاريكى ها بوده، از آن بيرون ن_م_ى ش_ود؟» (122 / انع_ام)

- «هم__ان__ا اي__ن ق_رآن به آن چه صواب ت__ر اس__ت، هداي__ت مى كن___د!» (9 / اس___رى)

- «خداون__د، اه__ل ايم_ان از شم__ا را و كسان__ى را كه داناي__ى داده شده ان__د، درجاتى بالا مى برد.» (11/مجادله)

در اين بحث، به طور اجمال نظرى به تاريخ تفكر اسلامى، و راهى را كه ملت مسلمان، با همه اختلافات قومى و مذهبى، رفته اند، مى اندازيم؛ و كارى به حقانيت و يا فساد خود اين مذاهب نداريم، فقط حوادثى را كه بر «منطق قرآن» گذشته، متعرض مى شويم، و آن را ح_اكم در م_وافقت و مخ_ال_فت قرار مى دهيم:

(298) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

كنند، و از اين راه خدا را بشناسند. و هم چنين چيزهايى را بدانند كه به نحوى به «سعادت زندگى اجتماعى انسانى» از اخلاقيات و اديان و حقوق و احكام اجتماع، ارتباط دارند.

قرآن راه تفكر فطرى را، كه خود فطرت هم به ناچار ما را به طرف آن مى برد، تصديق مى كند!

قرآن شريف، «برهان و جدل و موعظه» - صناعت منطقى - را به كار مى برد، و

(300) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مردم را نيز بدان دعوت مى كند. در واقعياتى كه از حدود كار و عمل بيرون است، از مردم مى خواهد برهان به كار برند، و در غير آن، مسلمات و قضايايى كه چون گفتار بزرگان موجب عبرت گرفتن است، استعمال نمايند.

از طرفى قرآن، در بيان مقاصد خود، روش پيامبر صلى الله عليه و آله را معتبر دانسته، و بر مردم لازم كرده كه به آن حضرت اقتداء و تأسى نمايند. مردم نيز چون شاگردى روش عل_م_ى پيامب_ر صلى الله عليه و آله را ت_ق_لي_د م_ى نم_ودن_د.

آن ها در جزيره العرب و حبشه و ش_ام بودن_د - به عمل مى آوردند. آغ_از «علم كلام» از همين جا پايه گذارى مى شود.

البته آن ها ب_ه روايت اشع_ار هم ك_ه يك روش عربى و قومى آن ها بود، اشتغال

(302) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

داشتند، ولى اسلام به آن اهميت نداده است. نه قرآن، شعر و شعرا را حتى با كلمه اى م_دح نم_وده، و ن_ه اح_اديث پي_امبر در آن ب_اره سف_ارشى كرده است!

به فعاليت واداشت، و روح ملتهاى استعمارى و

(304) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

ستمگر در آنان ريشه دوانده و كم كم جايگزين گرديد!

تقسيم ملت مسلمان آن روز به دو دسته «عرب» و «موالى»، و رفتار نمودن معاويه (حاكم آن روز شام) ميان مسلمانان به رفتار شاهان روم، و امور زياد ديگرى كه تاريخ درباره لشكريان مسلمانان، ضبط كرده، همه گواه اين مطلب است، و اين ها هم امورى نفسانى و روحى است كه در سير علمى و خصوصا تعليمات قرآنى تأثير دارد.

چيزى كه آنان از سير علمى حاضر داشتند اين بود كه همچنان به قرآن، اشتغال داشتند، و مصحف هاى متعددى كه به «زيد» و «ابى» و«ابن مسعود» و ديگران منسوب ب_ود، در مي_انش_ان رواج داش_ت.

مردم براى مصاحبت پيامبر صلى الله عليه و آله و حفظ حديثى از آن حضرت معتقد بودند، و احترام خاصى كه به صحابه آن حضرت و شاگردانش قائل بودند، اين باعث شد كه مردم به دنبال حديث بروند، و حتى از اهل كتاب كه تازه مسلمان شده بودند، حديث بگيرند، و به همين جهت، رقابت شديدى هم ميان اهل حديث براى گرفت_ن مقام تقدم و افتخارات افتاده بود.

2 - حرص زيادى كه آنان بر حفظ و نقل حديث داشتند، نگذاشت كه اخبار را تنقيح كنند، و در معنايش دقت نمايند، و خصوصا به كتاب خدا، كه اصلى است، كه پايه هاى دين روى آن بنا شده، و فروع دين از آن الهام مى گيرد، عرضه بدارند، با اين كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله - در روايت صحيحى - فرموده بود: «به زودى دروغگويان بر من زياده مى شود...،» و امثال اين حديث.

رواج حديث و تغيير حركت فكرى (307)

و اين فرصتى شد كه احاديث جعلى درباره صفات و اسماء و افعال خداوند ميانشان رواج بگيرد، و اخبارى دروغين، كه لغزش هايى به پيامبران بزرگ، و نسبت هاى ناروايى به پيامب__ر ما صلى الله عليه و آله ، و خرافاتى درباره خلق__ت و آفرينش و حكاي__ات ملتهاى گذشت__ه، و تحريف ق__رآن مجي_د، و چيزه__اى ديگرى كه دست كم__ى از مطال__ب ت__ورات و انجيل در اين باره ندارد، پيدا شود.

در آن هنگام قرآن و حديث تقدم و عمل را ميان خود تقسيم كرده بودند.

تق_دم اسمى و رسمى را قرآن داشت، ول_ى عمل كردن خاص حديث بود!

بنابراين، خيلى نگذشت كه قرآن عملاً متروك شد، و اين روش، يعنى اعراض از عرضه داشتن حديث بر قرآن، همچنان ميان اين ملت مسلمان، عملاً تا به ام__روز

م_ان__ده است، گرچه زبان__ى انك__ار مى كنن___د: و پيامب__ر فرم_ود:

(308) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

«خداي__ا همان__ا مردم من اين ق__رآن را مت__روك و مهج__ور نموده ان__د!» (30 / فرق__ان)

آرى تنها افرادى بسيار كم دست به دست روش درست را نگه داشته اند و همين تسامح عينا يكى از اسباب باقى ماندن بسيارى از خرافات قبيلگى قديم در ميان ملت هاى اسلامى، حتى پس از اسلام آوردن آن ها مى باشد، و البته مرض مرض مى آورد! x 3- جرياناتى كه پس از پيامبر صلى الله عليه و آله درباره خلافت پيش آمد، باعث اختلاف آراء عموم مسلمانان درباره اهل بيت آن حضرت شد. برخى واله و شيداى آنان شدند و تنها به آنان اعتماد كردند و عده اى از آنان و از مقام علمى شان درباره قرآن روگرداندند و دسته اى هم كمال عداوت و بغض را درباره آنان نشان دادند، با اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله با جملاتى كه هيچ مسلمانى شك در صحت و دلالت آن جملات ندارد، دستور داده بود مردم از آنان ياد بگيرند، نه اين كه يادشان بدهند. اينان اعلم از ديگران به كتاب الهى

رواج حديث و تغيير حركت فكرى (309)

هستن_د، و تذك_ر داد ك_ه ايشان در تفسي_ر و فهم قرآن خطا نمى كنند!

آن حضرت در حديث «ثقلين» كه از روايات متواتراست،فرمود:

- «همانا من در ميان شما دو چيز گرانبها مى گذارم: كتاب خدا، و عترت من! و اين دو هيچ گاه از هم جدا نمى شوند، تا در حوض _ كوثر _ به من وارد شوند...!»

در ب__رخ__ى ن_ق_ل ه_اى اي_ن ح_دي_ث ف__رم__ود:

- «شما آنان را ياد ندهيد كه آنان از شما داناترند!»

و در كلام ديگرش كه ب_ه طور مستفيض نقل شده است، فرمود:

- «كسى كه قرآن را به رأى خود تفسير كند، بايد

جاى خود را از آتش بگيرد!»

است!) آيا علت اين جريان، اعراض

(312) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مردم از اهل بيت و ترك ايشان بود؟ يا آن كه مردم احاديثى از آنان گرفتند، ولى در دولت اموى كه از اهل بيت رو گرداندند، مخفى شد، و از بين رفت؟ نمى دانيم!

ولى، كناره گيرى على عليه السلام و شركت نكردن آن حضرت در جمع قرآن از اول تا آخر، و هم چنين تاريخ زندگانى امام حسن و حسين احتمال اول را تقويت مى كند.

كار احاديث عمومى على عليه السلام به جايى رسيد كه برخى انكار كرده اند كه خطبه هاى كتاب «نهج البلاغه» از آن حضرت باشد، ولى در امثال خطبه «بتراء» زيادبن ابيه، و قصايد «خمريات» يزيد، حتى دو نفر هم اختلاف ندارند!!!

اهل بيت عليهم السلام همين طور مظلوم بودند و احاديثشان همچنان متروك ماند، تا اين كه ام__ام محمد باقر عليه السلام و امام جعفرب__ن محمدالصادق عليه السلام ، در دوران__ى كه دولت اموى و عباسى به همديگر گرفت__ار و اهل بيت در آرامش و فرصت بودند، احاديث پدرانشان

محروميت مردم از احاديث خاندان نبوت (313)

را كه از بي_ن رفته بود، روش__ن كردند، و آثار مت__روك مان__ده آنان را تجدي__د نمودند.

لكن، احاديث اين دو بزرگوار، و ساير ائمه اطهار عليه السلام از پدران و پسران آن دو نيز چون احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله از جعل و دست بردن سالم نماند، كه اين دو بزرگوار، همين مطلب را صريحا در كلام خود ذكر فرمودند، و عده اى را چون «مغيره بن سعيد» و «ابن ابى الخطاب» و امث__ال آنان را به عن__وان «جاعلين» و «واضعين» معرف_ى نمودند.

بعضى از ائمه عليه السلام روايات زيادى را كه از آنان و از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى شد، تكذيب فرمودند، و اصحاب و

شيعيان خود را امر كردند كه احاديث منقول از ايشان را به قرآن عرضه دارند، و آن چه را كه با قرآن موافق است اخذ نمايند، و آن چه را كه با قرآن مخال__ف است، كنار بگذارند!

لكن مردم (جز عده بسيار كمى) عملاً اين دستور را در احاديث اهل بيت و خصوصا

(314) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

در غير احاديث فقهى رعايت نكردند و به همان روش رفتند كه عامه درباره احاديث پيامب_ر صلى الله عليه و آله به كار مى بردند.

و عده اى هم افراط نموده، و حجيت ظاهر قرآن را انكار نمودند، ولى احاديث كتاب هايى از قبيل «مصباح الشريعه» و «فقه الرضا» و «جامع الاخبار» را كه (سندشان معلوم نيست) حجت دانستند.

اين افراط به جايى رسيد كه برخى گفتند: حديث مفسر قرآن است، هر چند با دلالت هاى صريح قرآن مخالفت داشته باشد!!! و اين عقيده هم تراز عقيده بعضى از عامه است كه گفته اند: حديث مى تواند قرآن را نسخ كند!!!

شايد حال ظاهر ملت مسلمان در نظر ديگران همان است كه بعضى شان گفته اند: «اهل سنت قرآن را گرفته و عترت پيامبر را رها كردند، و بالنتيجه قرآن را هم رها كردند، زيرا

محروميت مردم از احاديث خاندان نبوت (315)

پيامبر گرامى فرموده بود: «اين دو از هم جدا نمى شوند!» پس ملت مسلمان قرآن و عترت (كتاب و حديث) را اساسا ترك كرده اند!»

اين روش حديث، يكى از عواملى بود كه باعث انقطاع علوم اسلامى - علوم دينى و ادبى - از قرآن شد، با اين كه همه چون فروع و ميوه هاى اين درخت پاكند، كه «ريشه اش ثابت و فرعش در آسمان بوده، و هر زمان به اذن خدايش ميوه مى دهد!» (24 و 25 / ابراهيم)

اگر

براى روشن شدن اين مطلب درباره اين علوم دقيقا مطالعه فرماييد، مى بينيد كه اين علوم دينى طورى تنظيم يافته اند كه به هيچ وجه به قرآن احتياج ندارند، به طورى كه شخص متعلم مى تواند تمام اين علوم را از - صرف و نحو و بيان و لغت و حديث و رجال و درايه و فقه و اصول - فرا گيرد و به آخر برسد، و آن گاه متخصص در آن ها بشود، و م_اهر ش_ده و در آن ها اجته_اد كند، ولى اساسا قرآن نخ_واند، و جل_دش را هم باز نكند!

(316) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

در حقيقت، براى قرآن چيزى جز تلاوت كردنش براى كسب ثواب و يا بازوبندى فرزندان، كه از حوادث روزگار حفظشان كند، چيزى نمانده است! (اين مطلب بايد م_اي_ه عب_رت ب_اش_د!)

آن جنگ ه_اى پياپى بود، همي_ن گونه ادامه يافت.

لكن على عليه السلام علم نحو را وضع كرد، و كلياتش را به «ابوالاسود دئلى» كه از اصحابش بود، املاء فرمود، و او را مأمور جمع آورى جزئيات قواعد نحو كرد، ولى خود نتوانست بيش از آن مقدار كارى كند، جز اين كه خطابه ها و احاديثى ايراد فرمود كه

(318) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

مواد معارف دينى و گرانبهاترين اسرار قرآنى را در بر دارد. يك سلسله احتجاج ها و استدلال هاى كلامى نيز داشت كه در كتاب هاى بزرگ حديث ضبط است.

صله مى دادند!

مردم هم به شعر و نقل آن، و قضاياى عرب، و حوادث روزهاى معروف آن رو آوردند. آن ها از اين راه اموال زيادى كسب كردند، و بنى اميه هم با رواج آن ها و پول دادن در برابر آن ها براى تحكيم موقعيت خود در مقابل بنى هاشم، و آن گاه بنى عباس در مقابل بنى فاطمه كار مى كردند. آنان در احترام علماى وقت هم كمال كوشش را به

(320) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

كار مى بردند، تا بدان وسيله بر م__ردم مسلط شده و هرچ__ه مى خواهند به دوششان ب_ار كنند!

نفوذ شعر و ادب در اجتماع علمى به جايى رسيد كه بسيارى از علما در مسائل عقلى و يا بحث هاى علمى چه بسا به يك شعر شاعر، و يا به يك مثل رايج تمسك جسته و همان را حاكم در مسئله قرار مى دادند! و چه بسا مقاصد نظرى خود را مبتنى بر مسائل لغوى مى كردند، و لااقل ابتدا درباره نام موضوع بحث، يك بحث لغوى انجام مى دادند، و سپس وارد در اصل بحث مى شدند. اين ها همه چيزهايى است كه در منطق و سير علمى بحث كنندگان تأثيرات عميقى داشت.

اين دو دسته در آن زمان، روى امتياز دو مسلك اساسى بود:

«معتزله» احكام استقلالى عقل را بر ظواهر دينى مقدم مى داشتند، و حسن و قبح عقلى و بطلان ترجيح بى مرجح، و قبح تكليف به غير مقدور، و اختيار و تفوي_ض، و... را پذيرفتند.

(322) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

«اشاعره» ظواهر دينى را بر احكام عقلى مقدم داشته و خوب و بد عقلى را انكار مى كردند، و ترجيح بى مرجح را پذيرفتند، و اختيار را انكار نمودند، و قائل به جبر شدند، و كلام خدا را هم قديم مى دانستند... و ساير چيزهايى كه در كتاب هايشان ضبط است.

آن گاه فنى ترتيب دادند و اصطلاحاتى ابداع كردند و مسائلى اضافه كردند، و در برابر فلاسفه، در مباحثى كه به نام «امور عامه» دارند، ايستادگى نمودند. البته، اين مرحله بعد از اين بود كه كتاب هاى فلسفى به عربى ترجمه و تدريس آن ها ميان مسلمانان انتشار يافت.

اين درست نيست كه بعض_ى گفته اند: علم كلام و يا انشعاب آن به معتزلى و اشعرى، پس از انتقال فلسفه به عرب بوده است، دليل گفته ما وجود عمده مسائل

تولد مكاتب فكرى معتزله و اشاعره (323)

آن ها در رواي_ات است.

«معتزله» از اول پيدايش آن تا اوايل دوران خلفاى عباسى - اوايل قرن سوم - دائما جمعيتشان رو به تزايد مى رفت و شوكت و ابهتشان زياد مى شد، و سپس راه انحطاط و سقوط در پيش گرفتند، تا آن جا كه سلاطين «ايوبى» آنان را از هم پاشيده و منقرض كردند. در زمان ايوبيان به قدرى مردم به جرم اعتزال كشته شدند كه تعداد آن ها را جز خدا نمى داند!! آن گاه محيط بحث كلامى براى اشاعره

صاف شد، و با اين كه فقهايشان ابتدا آن را گناه مى دانستند، بدون معارض توغل در آن نمودند و تا امروز هم رواج دارد.

(324) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اهل بيت عليه السلام نقل شده، و همان ها پيش شيعه اعتبار دارد، به هيچ وجه با مذاق معتزله سازش ندارد.

به هر حال «فن كلام» يك فن شريف است كه از معارف حقه دينى دفاع مى كند، لكن

(326) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

دانشمندان كلامى مسلمان در راه بحث، حسن انتخاب نداشته و ميان احكام عقلى تميز ن__داده و به طورى كه خواهد آمد، «حق» را به «مسلميات» خلط نموده اند.

آن ها طبيعت پنجمى هستند، و پاره شدن و التيام آن ها محال است... افلاك و موجودات فلكى شخصا و عن_اصر عالم نوعشان قديمى اند، و انواع از قديم بوده اند، و امثال اين ها.

اين مسائل در فلسفه برهانى نشده بود، و تنها به طور «اصل موضوعى» ذكر مى شد،

(328) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

لكن فلسفه خوان هاى نادان آن ها را در زمره مسائل برهانى مى آوردند.

دهرى ها و امثال آن ها، كه در آن زمان خود را به فلسفه مى بستند، چيزهاى ديگرى از مزخرفات خود، چون عقيده «تناسخ» و «انكار معاد» و خصوصا «معاد جسمانى» را بدان مسائل اضافه كرده بودند، و به ظواهر دين حمله برده و طعن مى زدند. و گاهى هم بعضى از آن ها مى گفتند: دين مجموعه اى از وظايف تقليدى است كه انبياء براى تربيت عقل هاى بسيط و ساده آورده اند، ولى فيلسوف، كه با علوم واقعى سر و كار دارد، از انبي_اء و مطالبشان بى ني__از است؟! اينان در راه است__دلال گام هاى تن_دى برمى داشتند.

گاهى ق__وت مى گرفت و گاهى نات__وان مى شد، و در هر ح__ال فلسفه خوان ه_ا كم بودند.

فلسفه گرچه ابتدا به عرب انتقال يافت لكن جز چند نفر معدود از قبيل «كندى» و «ابن رشد» در ميان عرب ها شهرت فلسفه پيدا نكرد، و بالاخره در ايران استقرار يافت

(330) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

و متكلمين مسلمان، گرچه با فلسفه مخالفت ورزيده و فلسفه دان ها را شديدا مورد حمله قرار مى دادند، لكن بيشترشان منطق را پذيرفته، و مقالات و كتاب ها درباره آن نوشتند، زي_را آن را با راه فط_رى است_دلال م_واف_ق م_ى دي_دن_د.

لكن، همان طور كه اشاره شد، در به كار بردن منطق اشتباهى كرده و حكم تعاريف و حدود واقعى و اجزاى آن را در مفهومات اعتبارى هم آوردند، و برهان را در قضاياى اعتبارى، كه تنها جاى قياس جدلى است، به كار بردند.

اينان در موضوعات كلامى، چون «حسن و قبح، ثواب و عقاب، حبط و فضل اعمال» پاى جنس و فصل را ميان كشيده و با اين كه به «حد» اصلاحى مربوط نيستند، درباره «حد» آن ها سخن مى گويند، در مسائل اصولى و كلامى فروع دين دست به «ضرورت» و «امتناع» مى زنند، و در حقيقت، حقايق را براى امور اعتبارى استخدام مى كنند،

تجديد بناى فلسفه (331)

و چيزهايى كه به خداى تعالى ارتباط دارد برهان هايى به اين طور مى آورند كه بر خدا چنين واجب است و چنان قبيح است. و در حقيقت اعتباريات را بر حقايق حاكميت داده و نامش را برهان مى گذارند، و واقعا چيزى جز قياس شعرى نيست. كار افراط در اين قسمت به جايى رسيد كه بعضى شان گفتند: خداوند برتر از اين است كه در حكم و كار

خود اعتبار را كه حقيقتش همان وهم است، به كار برد، و هر چه به طور تكوينى كند، و هر قانونى وضع كند، همه چيزهاى واقعى و حقيقى هستند. ديگرى گفته است: خدا تواناتر از آن است كه حكمى نمايد و سپس نتواند برهانى بر آن اقامه كند، به ناچار برهان شامل تكوينيات و قوانين وضعى هر دو بوده، و همه قلمرو برهان مى باشند.

و گفته هاى ديگر كه از مصيبت هاى علم و دانشمندان است، مصيبت بالاتر اين كه

(332) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

به ناچ_ار بايد در كتاب ه_اى علمى اين گفته ه_ا را ذكر ك_رد و درب_اره اش بحث نم_ود!!!

به حبس و تازيانه و كشته شدن و بر سر دار رفت_ن و تبعي_د هم كشيد.

و همه براى اين بود كه ايشان صاف و پوست كنده مطالبى مى گفتند كه اسرار شريعت مى ناميدند، با اين كه اگر مطلب چنين بود و گفته آنان مغز حقيقت و ظواهر دينى چ__ون پوستى بر آن ها بوده و اظهار آن ها لازم بود، خود آورنده شرع به اين كار سزاوارت__ر بود! بر او لازم بود ح__ال اين اسرار را مراع__ات نموده و مانن__د اين ها

(334) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

برملا سازد، و اگر اين اسرار چيز ح__ق و درستى نيس__ت كه پس از ح_ق جز گمراهى چيس__ت؟

اينان در ابتداى كار حدود فعاليت و نشان دادن اعتقادشان در طريقت از لفظ و صحبت هاى زبانى تجاوز نمى كرد، ولى بعدا كه كمى در دل ها جا گرفتند، پس از قرن سوم هجرى، كتاب ها و مقالاتى نوشتند و بعدا جلوتر آمده و عقايد خود را درباره «حقيقت» و «طريقت» هر دو صريحا اظهار داشته و در اقطار عالم كلمات منظوم و منث_ور خود را منتش_ر س_اختند.

اين گروه به طور فزاينده اى افراد و نيرو اضافه مى كردند و در دل هاى عامه مردم بيشتر جاى مى گرفتند، تا اين كه در دو قرن ششم و هفتم به كمال وجاهت و محبوبيت خود رسيدند و سپس راه سقوط پيش گرفتند و كارشان سست گرديد و

ظهور تصوف و رويارويى شريعت با طريقت (335)

مردم از آن ها روى گردان شدند.

شتاب كردند، جمعى از غير اهل، به منظور سودجويى و جلب اقبال مردم، به آن لباس در مى آيند، و صورت آن ها را به خود مى گيرند و از اين راه فسادى در آن مى افكنند و در نتيجه مردم را از آن متنفر مى كنند.

دومين علت سقوط آن ها اين بود كه عده اى از رؤساى آن ها گفتند كه راه معرفت

(336) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نفس راه تازه اى است كه شارع دين در قوانين خود بيان نداشته است، ولى يك راه است كه خدا آن را مى پسندد، چنانكه رهبانيت نصارى را كه خدا بر آن ها وضع نكرده بود، پسنديد و فرمود:

- «رهبانيتى كه آنان خود بدعت نهادند، ما آن را برايشان ننوشته بوديم، جز طلب رضايت خداوند، و آن ها به شايستگى آن را رعايت ننمودند.» (27 / حديد)

اكثريتشان نيز اين گفته را از آنان پذيرفتند، و اين خود فرصتى بدانها داد كه براى سلوك و طريقت، رسوم و آدابى كه از شرع اسلام معهود نبود، وضع كنند، و در نتيجه دائم_ا سنتى تازه وضع مى شد و سنت شرعى ديگر ترك مى شد!

سرانج__ام اين بدعت گذارى ها به جايى رسيد كه «شريعت» در طرفى و «طريقت» در طرف ديگر قرار گرفت و طبعا به ارتكاب محرمات و ترك واجبات و شعائر دينى

علل انحراف صوفى گرى (337)

كشيده شد. تكالي__ف شرعى را برداشتن__د و «قلندرى» و نظير آن پيدا شد. از تصوف جز گدايى و ترياك كشى و استعمال بنگ چي_زى باقى نماند، و همين ها موجب فنا گرديد.

درستى است، و عقيده اين كه بشر هم راهى به رسيدن آن حقايق دارد، اعتقاد صحيحى است، لكن راه تنها همان به كار بردن صحيح و استعمال درست ظواهر دينى در معانى خودش مى باشد. حاشا كه در شرع باطنى باشد كه ظاهر بدان راهنمايى

(338) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

نكند! و تنهاعنوان و راه باطن باشد!

و اين نشدنى است كه در شرع چيز ديگرى نزديكتر از آن چه شارع بيان كرده است، باشد، از آن غفلت كرده و يا تسامح نموده، و يا به جهتى از آن اعراض كرده باش_د! خ_داوند سبحان مى فرمايد:

- «وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْيانا لِكُلِّ شَىْ ءٍ... و نازل كرديم بر تو كتاب را كه روشن كننده ك__ل ش__ى ء اس____ت!» (89 / نحل)

خلاصه اين كه اين ها سه راه بحث از حقايق و كشف آن ها هستند:

ظواهر دينى، راه بحث عقلى، و راه تصفيه نفس! و هر يك را عده اى از مسلمانان اتخاذ كرده و ميانشان نزاع و دعواها پيدا شده است، و اجتماع اين روش ها، همچون زاويه هاى مثلث مى باشد كه چون مقدار يكى را

تحولات بعدى در بازسازى حركت فكرى (339)

اضافه كنند از دو تاى ديگر به ن_اچار ك_استه مى شود، و برعكس...!

بحث هاى تفسيرى هم به اقتضاى اختلاف مشرب هاى مفسرين مختلف شده است. بدين معنى كه نوعا نظريه هاى علمى بر قرآن تحميل شده است، با اين كه بايد برعكس باشد!

قرآن قسمت هاى درست هر يك از اين راه ها را قبول دارد و تصديق مى كند. و اين نشدنى است كه در شرع باطن درستى باشد كه با ظاهر نسازد، و حاشا كه باطن يا ظاهر حقى ب_اشد كه ب_رهان ك_امل و صحي_ح آن را دفع كند، و متناقض باشد.

بدين جهت

عده اى از دانشمندان با مشرب هاى مختلف خود خواسته اند به مقدار بضاعت علمى خود ميان «ظواهر دينى» و «عرفان» تلفيق داده و جمع كنند - مانند: «ابن عربى، عب_دال_رزاق كاشان_ى، ابن فه_د، شهي_د دوم، و في_ض ك_اش_انى».

(340) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

و عده اى ديگر خواسته اند ميان «فلسفه» و «عرفان» را جمع كنند - مانند: «ابونصر فارابى، شيخ شهاب الدين سهروردى صاحب اشراق، و شيخ صائن الدين محمد تركه». و عده اى ديگر چون «قاضى سعيد» و غيره خواسته اند ميان «ظواهر دينى» و «فلسفه» را جمع كنند. و برخى ديگر خواسته اند ميان همه اين ها را جمع كنند - مانند: «ابن سينا» در كتاب هاى تفسيرى و غيرتفسيرى خود، و «صدر المتألهين شيرازى» در كتاب ها و مقالات خود، و عده اى ديگر پس از او.

ول__ى با هم__ه اين ها ب__از هم اي__ن اخت__لاف ريش__ه دار به ج__اى خود مان__ده و اي__ن كوشش هاى زياد براى ريشه كن كردن اختلافات، خود اخت__لاف را ريشه دارتر ك__رده و آت__ش را اف_روخته ت__ر نم_وده اس__ت!

شما هر يك از صاحب__ان اين فنون را ببينيد ملاحظه مى كنيد كه ديگران را به نادانى

تحولات بعدى در بازسازى حركت فكرى (341)

و يا كفر و سستى عقي__ده و نظريه نسبت مى دهن__د، و عامه مردم هم از همه شان بيزارى مى جويند! اين ها همه براى اين است كه ملت اسلام__ى در روز اول از دعوت ق__رآن به «تفكر اجتماع__ى» سرپيچ_ى نمودند:

- «وَ اعْتَصِمُ__وا بِحَبْلِ اللّ__هِ جَميع__ا وَ لا تَفَرَّقُ__وا! - همگى به ريسمان خدا چنگ زني__د و متف_رق نش____وي____د!» (103 / آل عم_ران)

(در اين زمين_ه درد و سخ___ن بسي_ار اس__ت...

_ پ__روردگارا! _ ما را به چي__زى كه ب_اعث رضاي__ت تو باش__د، راهنماي__ى ك__ن! - و سخن ه__اى م__ا را ب__ر

ح__ق جم____ع ف___رم___ا!

- و از جانب خ_ود به ما ولى و ياورى عطا كن!)

(342) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

اهل بيت وارد شده كه اثبات مى كند «قدر» هست، و مشيت و اراده خداوند در اعمال بندگان نافذ است، هم چنان كه ق__رآن شريف هم همي__ن معنا را اثبات مى كند.

ولى «معتزله» كه همان منكرين «قدر» هستند، اين روايت را تأويل نموده و مى گوين__د: م__راد رسول اللّ__ه صلى الله عليه و آله كسانى است كه ق__در را اثب__ات مى كنند و مانند

قدريه و معتزله (مسئله جبر و تفويض) (345)

مج_وس خير و ش_ر را به خالقى غير انسان نسبت مى دهند.

ازآن چه گذشت اين معنى به دست آمد كه جمع ميان اين كه قدر در كار نيست و ميان اين كه براى آدمى مشيت و قدرت نيست، جمع بين دو قول متنافى است: زيرا گفتن اين كه قدر در كار نيست، ملازم است با قول به استقلال آدمى در مشيت و قدرت و گفتن اين كه قدر هست، ملازم است با قول به نفى استقلال قدرت.

با اين حال چه طور ممكن است كسى منكر قدر شود، و در عين حال منكر مشيت و اراده آدميان هم باشد؟

بنابراي__ن، آن دو نسخه اى كه جم__ع كرده بود بي__ن قول به نفى قدر و انكار مشيت و ق__درت از آدميان صحيح نيست، و گويا كسانى كه تفسير مزب__ور را استنساخ ك__رده ان__د، عبارت اصلى را تحري__ف نموده، و در اثر نفهمي__دن معن__ى روايت، عبارت

(346) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

«لا ق__در» را درست نوشته و مابقى را تغيير داده اند:

(بحث در مك_اتب فلسف_ى و كلامى مستق_لاً در بخش ها و مجل_دات ديگر خواهد آمد.)

افراط و تفريط در عقايد تفويضى ها و جبرى ها، كه در صدر اسلام يكه تاز ميدان بحث در اطراف معارف اسلامى بودند، بسيار است. انحراف در مسئله مورد بحث هم از اشتباهات همين دو

طايفه است، چه اين دو طايفه در اثر تعصب هاى مذهبى به وجه عجيبى در دو ط_رف افراط و تفريط ق__رار گرفتند.

«مفوضه» قائل شدند به اين كه «مصالح و مفاسد» و «حسن و قبح» از امور واقعى هستند، و بلكه حقايقى هستند ازلى و ابدى و تغييرناپذير. حتى به اين هم اكتفاء نكرده و گفتند: اين امور بر همه چيز، حتى بر خداى سبحان حكومت دارد، و ساحت مقدس پروردگار نيز در كارهاى تكوينى و تشريعى خويش محكوم به اين امور است!!!

مسئله قدر (347)

و اين امور چيزهايى را براى خداى تعالى واجب مى كند و چيزهاى ديگر را بر او حرام مى كند. معتزليان با اين رأى فاس__د خود، خ__داى را از سلطنت مطلقه اش كنار زدند و مالكيت على الاطلاقش را ابطال كردند!!

در مقابل آنان، طايفه «جبرى ها» همه اين سخنان را انكار كردند، و از آن طرف افتادند و گفتند كه «حسن و قبح» نه تنها واقعيت ندارد بلكه حتى از امور اعتبارى هم نيستند، و «حسن» در هر كارى تنها عبارت است از اين كه مورد امر قرار گيرد، همچنان كه «قبح» در هر كار عبارت است از اين كه مورد نهى قرار گرفته باشد. و در عالم چيزى به نام «حسن و قبح» وجود ندارد، و اصلاً غايت و غرضى در كار عالم نيست، نه در آفرينش آن، و نه در شرايع و احكام دينى آن!!!

به اين هم اكتفا نكردند و گفتند: آدمى هيچ كارى از كارهاى خود را مالك نيست، و در

(348) پايان سلطه كفر، آغاز نفاق

هيچ يك از آن ها اختيارى از خود ندارد، بلكه كارهاى او هم به مثل خودش مخلوق خدايند!

همچنان كه طايفه اولى در مقابل اين طايفه مى گفتند: به طور كلى كارهاى انسان مخلوق خود اوست، و خداى تعالى را در آن هيچ گونه مالكيت و اختيارى نيست، و ق_درتش ب_دان تعل_ق نم_ى گي_رد!!

اي__ن دو مذهب، به طورى كه ديدي__د، يكى در طرف اف__راط و ديگرى در طرف تفري__ط قرار دارن__د و حقيقت امر نه بدان شورى است و نه بدين بى نمك__ى! بلكه حقيقت مطلب اين است كه اين امور هر چند امورى اعتبارى هستند و لكن ريشه حقيقى دارند! (1)

1- ال_مي_______زان ج 13، ص 168. بحث تاريخى

مسئله قدر (349)